Odczepcie się od Martina:

Od pewnego czasu modne robi się krytykowanie twórczości George R. R. Martina. Pisarza, który wcześniej uznawany był przez wielu za postać nieskalaną i doskonałą, największe osiągnięcie literatury fantastycznej.

Zjawisko to nie jest niczym dziwnym. Wręcz przeciwnie, w światku fantastyki da obserwować się tendencję, by zdobycie popularności traktować jako najgorszą zbrodnię, a w światku ogólnie pojętej „kultury” istnienie tej tendencji jest niewątpliwym faktem. Wszak wiadomo, że kultura dzieli się na masową i wysoką, a wszystko, co przyciąga więcej, niż pięćdziesiąt osób jest masowe, więc z definicji musi być bezwartościowe.

Jak zwykle w takich przypadkach duża część krytyki jaka spada na jego głowę jest nieuzasadniona, a wiele argumentów jest co najmniej od czapy. Zajmiemy się nimi w tym tekście.

Kilka oskarżeń uzasadnionych:

Zanim jednak przejdziemy do zarzutów durnych, należy zauważyć jedno: mimo, ze Martin już dawno temu został ogłoszony Mesjaszem Literatury Fantasy jego twórczości można faktycznie zarzucić liczne wady. Część z nich jest natury obiektywnej, część dotyczy kwestii nazwijmy to estetycznych. Do pierwszej grupy należy zaliczyć dwa argumenty. Po pierwsze: Martin jeszcze Pieśni Lodu i Ognia nie ukończył. Nie wiadomo, jakie będą przyszłe losy książki, a zdarzyć się mogą różne rzeczy: że popadnie w megalomanię, jak Musierewiczowa, że schrzani zakończenie tak, jak zrobił to Andrzej Sapkowski w „Sadze o Wiedźminie”, że umrze jak Robert Jordan, a książkę będzie kończył, ktoś talentu raczej Briana Herberta niż Brandona Sanderssona, że zapadnie na alzheimera jak Pratchett…

Po drugie istnieje możliwość, że Martin zwyczajnie nie kontroluje swojej opowieści o czym może świadczyć ciągły przyrost postaci i wątków. Tych jest tak wiele, że ostatecznie może okazać się, że autor zwyczajnie nie zdoła ich dopiąć, lub książka będzie kontynuowana w nieskończoność, aż do porzygu. Tego nie dowiemy się jednak, dopuki jej zwyczajnie nie skończy.

Do grona zarzutów estetycznych należy zaliczyć natomiast ciężką atmosferę powieści, która w prawdzie wśród ortodoksyjnych fantastów postrzegana jest za zaletę, jednak wcale nie musi być taką dla wszystkich. Są osoby, którym opisywana przez Martina przemoc, liczne zwyrodnienia i perwersje zwyczajnie nie leży, którym trudno utożsamiać się lub polubić tego typu postacie, które zwyczajnie czują do nich obrzydzenie lub są zniesmaczone lekturą. Prawdę mówiąc trudno się tym osobą dziwić. Nie każdy ma taką samą wrażliwość.

To samo można powiedzieć też o (przynajmniej pozornym) moralnym nihilizmie powieści, preferowanym przezeń, realistycznym, makiawelicznym spojrzeniu na świat. Ponownie nie wszystkim musi to pasować, przy czym jest to raczej kwestia wyznawanego przez czytelników światopoglądu, niż faktyczna wada lub zaleta książki. Kwestią otwartą jest też sprawa tego, czy Pieśń Lodu i Ognia faktycznie okaże się tak moralnie nihilistyczna i pozbawiona morału, jak mogłoby się z początku wydawać.

Pewne tropy wskazują moim zdaniem, że nie.

Jeśli natomiast jesteśmy przy nihilizmie to należy zauważyć jeszcze jedną, potencjalną, subiektywną wadę książki, czyli rozbieżność oczekiwań z rzeczywistością. Wielu, zwłaszcza ortodoksyjnych fantastów oczekuje książki bardzo mrocznej, makiawelicznej i jak już wspominałem: nihilistycznej. Tymczasem z tomu na tom widać, że George Martin jest znacznie bliżej tolkienowskiego ducha, niż to się z początku mogło wydawać. Osobiście jestem przekonany, że zakończenie może nie okazać się nawet w połowie tak mroczne, beznadziejne i ponure, jak oczekują niektórzy.

Przejdźmy jednak do zarzutów nieuprawnionych.

Zacznijmy od prawdziwej bomby:

Wykreowany przez serial, nieznany wcześniej pisarz

Lol.

Zarzut taki postawić mogłaby chyba tylko osoba, która ostatnie trzydzieści lat spędziła na stacji polarnej. Zarzut, że George R. R. Martin wyrósł na serialu nie sposób nazwać inaczej, niż głupim.

Oczywiście, nie da się ukryć, że dla każdego pisarza ekranizacja jego prac przez HBO musiała być prezentem i darem od losu. Na pewno też ekranizacja znacząco podniosła popularność twórczości Martina, jednak zarzucić mu, że zaistniał tylko dzięki niemu może chyba wyłącznie osoba, która literaturą w ogóle się nie interesuje. Fakt, że zarzut taki słyszałem nie tylko na Facebookowych grupach literackich (co nie byłoby niczym dziwnym, nie od dziś wiadomo bowiem, że „literatura wysoka” traktuje fantastykę z lekceważeniem), ale też wyspecjalizowanych w fantastyce jest szokujący.

Przyjrzyjmy się więc dorobkowi tego „człowieka znikąd” wypracowanemu przed premierą serialu w roku 2011. Tak więc:

• 1975 nagroda Hugo za Song of Lya
• 1979 Nebula za Piaseczniki
• 1980 Hugo za Piaseczniki
• Hugo za The Way of Cross and Dragon
• 1985 Nebula za „Portraits of His Children”
• 1988 World Fantasy Award za „The Skin Trade”
• nominacja do nagrody Emmy za Beauty and the Beast
• 1989 druga nominacja do Emmy za Beauty and the Beast
• 1997 Hugo za „Blood of the Dragon”
• nominacja do Nebuli za Grę o Tron
• 1999 nominacja do Nebuli za Starcie Królów
• 2001 nominacja do Nebuli za nawałnicę mieczy
• oraz do Hugo
• 2003 Locus za „Nawałnicę mieczy”
• 2006 nominacja do Hugo za „Ucztę dla wron”
• oraz do British Fantasy Award

Jak widzimy jest to prawdziwy człowiek z dżungli.

Każda z tych nagród w swojej dziedzinie ma status równy oscarowi. Pisarz, który otrzyma którąś choć raz w życiu może uważać, że wspiął się na zawodowe szczyty.

Należy spojrzeć prawdzie w oczy: Martin uważany był za gwiazdę fantastyki już po „Piasecznikach”.

Tylko seks i przemoc

Kolejnym argumentem przeciwko Martinowi jest zarzut, jakoby jego twórczość polegała wyłącznie na epatowaniu seksem, przemocą i różnego rodzaju zwyrodnieniami. W prawdzie nie da się ukryć, że Martin raczej nie oszczędza ani swoich bohaterów, ani czytelników, jednak podejrzewam, że argument ten częściowo oparty jest na tezie czwartej. Serial bowiem, mimo, że wiele sytuacji złagodził wymowę książki, to jednocześnie na pewnym etapie usiłował podnosić oglądalność przypadkowymi scenami erotycznymi.

Drugim źródłem tego poglądu są zapewne niezbyt mądre wypowiedzi fanów, którzy zachwycają się Pieśnią Lodu i Ognia, bo to taka mroczna, nieprzewidywalna powieść.

Jak jest w rzeczywistości? Czy „Gra o tron” to faktycznie tylko seks i przemoc?

Moim zdaniem nie. Główne tematy „Pieśni lodu i ognia” są wbrew pozorom bardzo tolkienowskie. Martin bierze więc na warsztat takie rzeczy, jak władza, odpowiedzialność, pokusa czy odwaga. Wynika to z faktu, że twórczość obydwu pisarzy ma wspólne źródło. Tym jest epos rycerski, na którym obydwaj bardzo mocno się wzorowali. Przy czym o ile twórczość Tolkiena umieszczona jest w warunkach, gdzie faktycznie rządzi magia i duchowe moce, tak więc obowiązuje pewien moralny uniwersalizm, który zwyczajnie się sprawdza, tak Martin jest etycznym realistą.

Pod wieloma względami „Gra o tron” opowiada o tym samym problemie, co Pieśń o Rolandzie. Otóż: w interpretacji Franco Cardiniego (która moim zdaniem ma wiele więcej sensu, niż interpretacja Boya Żeleńskiego, jakiej uczyliśmy się w szkole) utwór ten analizuje dwie cnoty, przypadające rycerzowi, które znajdują uosobienie w postaciach Rolanda, Galeona oraz Karola Wielkiego.

Cnotami tymi jest odwaga oraz przebiegłość. Odwaga, uosabiana przez Rolanda jest cnotą piękną i prowadzącą do zbawienia (stąd pobitego Rolanda do nieba biorą anieli) jednak sama w sobie jest niebezpieczna, prowadzi do brawury i postaw straceńczych, a w konsekwencji do tragedii o jakiej czytać mogliśmy w utworze.

Przebiegłość (uosabiana przez zdrajcę Galeona) pozwala takich sytuacji unikać, jednak jeśli nie jest poparta odwagą to prowadzi do podłości i pogardy wśród ludzi.

Dopiero połączenie tych obydwu cech (co czyni Karol Wielki) tak, by się równoważyły jest kluczem do sukcesu.

I w tym momencie w zasadzie otrzymujemy klucz do George Martina. Nadmierna odwaga (prawość) w wydaniu Neda Starka, Stanisa i kilku innych postaci doprowadza do katastrofy i upadku jego rodu oraz rodu Barathionów. Wydaje się, że brak kręgosłupów moralnych, reprezentowany przez rody Freyów, Lannisterów i Boltonów jest lepszym gwarantem sukcesu, szybko jednak okazuje się, że swym prowadzeniem i niecnymi uczynkami zrażają wobec siebie całe królestwo. Naprzeciw im występują John Snow oraz Dannersy Targeryn, którzy potrafią obydwie te cnoty zrównoważyć…

Wtórny

Oczywiście „Pieśń lodu i ognia” nie jest wtórna, tylko cierpi na zaawansowaną Tolkienozę.

Tolkienoza jest jednostką chorobową, która po raz pierwszy odkryto w latach 90-tych. Powódczas na rynku było sporo rożnego rodzaju Lodossów, Smoczych Lancy, Shanar, Fionnowarskich gobelinów, Thomasów Niedowiarków, Pamięci, Smutków i Cierni. Wszystkie one w mniejszym lub większym stopniu korzystały z tolkienowskich rozwiązań i uosabiały „fantasy drużynowe”. W efekcie te opatrzyły się do tego stopnia, że gdy koniec końców miłośnik fantastyki brał się za Tolkiena, to uznawał, że ma do czynienia z dziełem wtórnym, bo zawierającym elementy, jakie widział już milion razy wcześniej.

Tak samo jest z George Martinem.

Pisarz ten niewątpliwie zrewolucjonizował kulturę popularną i literaturę fantasy. Problem w tym, że od roku 1996, w którym ukazała się „Gra o tron” minęło już równo dwadzieścia lat. Rozwiązania martinowskie są obecnie niemal tak samo często kopiowane, jak ongiś rozwiązania tolkienowskie. W szczególności bazuje na nich „serial nowej generacji”. Nic więc dziwnego, że osoby opatrzone z takimi tytułami, jak Penny Dreadfull, The Vikings czy Black Sails, które masowo kopiują Martinowskie rozwiązania gubią się w tym wszystkim.

Widziałem serial, to wiem wszystko:

Jeśli widziałeś tylko serial, to jesteś jak John Snow: nic nie wiesz.

Serial w zasadzie od pierwszego sezonu bardzo poważnie różni się fabułą, zawierając dziesiątki nowych postaci i obciętych wątków, pomijając natomiast wiele istotnych bohaterów i wątków. Znika między innymi osoba Symona Srebrnego Języka, nie ma informacji o karierze Bronna, jego synu czy fakcie, że został on Lordem Protektorem Stokeworth, całkowicie zmieniono wątek Żelaznych Wysp, pominięto ogromne ilości wydarzeń z Uczty dla Wron i Tańca ze smokami, uciętego nosa Tyriona i jego związku z Tyshą, Wron i setki innych.

W to miejsce dodano trochę przypadkowego seksu.

Ogólnie na ekranie widzimy może dwie trzecie materiału.

Tak więc: nic nie wiesz.