Sztuka przeklinania w tekście literackim:

Dziś zajmiemy się kolejnym, ciekawym problemem, który jak myślę przyda się wszystkim pracującym z tekstem: zarówno blogerom, teksterom, pisarzom, translatorom oraz innym twórcom treści internetowej. Będzie o sztuce przeklinania w tekście literackim.

Będzie też krótko.

Powód dla którego się tym zajmuje jest prosty: siedziałem sobie na IRC-u i gadałem z Tłumaczką. Oboje jednocześnie zauważyliśmy, że bluzgi ostatnio robią się coraz modniejsze, a rozpoczęcie opowiadania lub fanfika od „-Kuuuuuuuuuuuuurwaaaaaaaaaaa!!!!!!!” (koniecznie pisanego w ten sposób) padającego zupełnie bez kontekstu stało się niemalże tak samo popularne, jak ongiś legendarne już „wybiła północ”.

Z całą swoją wredotą charakteru pragnę zauważyć, że de facto można po tym poznać iż dany tekst nie nadaje się do dalszego czytania, bowiem

Po co się klnie w tekście?

Pierwszą rzeczą którą należy wziąć pod uwagę zanim zaczniemy pisać jest specyfika słowa pisanego oraz funkcja słów w tekście.

Niestety tekst literacki nie powinien być wypowiedzią przypadkową, a każdy element, jaki w nim pada powinien mieć jakieś znaczenie lub jeszcze lepiej: powinien być przemyślany. Dotyczy to także przekleństw. W zasadzie te mają podwójne znaczenie. Tak więc:

Po pierwsze: podkreślają emocjonalną siłę wypowiedzi lub odczuć bohatera.

Po drugie: nadają tekstowi większego realizmu, bowiem ludzie po prostu przeklinają. Część z nich częściej, część więcej. Są też środowiska, w których wulgaryzmy są na porządku dziennym i bez nich trudno sobie wyobrazić ich przedstawicieli. Dotyczy to głównie wszelkich dołów społecznych, kryminalistów, wojska, policji, służby więziennej…

Ich wypowiedzi bez odpowiednio soczystych słów wypadają sztucznie i mało prawdopodobnie.

Z drugiej strony: wypowiedzi cytowane bezpośrednio z języka mówionego również się nie sprawdzają.

Specyfika wypowiedzi pisemnej i wypowiedzi ustnej:

Zanim zajmiemy się samymi bluzgami należy zrozumieć jedną rzecz: słowo pisane różni się od mówionego. Generalnie język mówiony dużo bardziej akceptuje wszelkiego rodzaju powtórzenia, niż wypowiedź pisemna, jest też dużo bardziej zwięzły. Bardzo duża część informacji w nim (nawet ponad 90%) pochodzi z przekazu nieformalnego, jak ekspresja twarzy, intonacja głosu czy mowa ciała. Generalnie można spokojnie uznać, że to, co jesteśmy w stanie powiedzieć w ciągu 30 minut w książce zajęłoby z 50 stron.

Jeszcze gorzej wygląda przenoszenie na tekst obrazu. Fajna, filmowa scena, krótkie ujęcie trwające może 2 sekundy w książce trwać będzie dwie strony.

Jakie to ma przełożenie na przekleństwa? Po pierwsze: w książce należy inaczej przeklinać. Fajne, elokwentne bluzgi z filmów lub życia w książce nie przejdą, gdyż importowane są z mowy potocznej. Co więcej: język przekleństw jest niestety dość ubogi. Stara, dziennikarska zasada głosi, że na 1000 słów żadne nie powinno się powtarzać. Tymczasem w powszechnym użyciu jest może z 10 wulgaryzmów… Większość używanych przekleństw to tak naprawdę warianty jednego słowa o różnym znaczeniu zależnie od kontekstu. Oznacza to, że używając ich ryzykujemy liczne powtórzenia.

Co więcej: język pisany bardzo nie lubi dłużyzn. Nie ma takiego tekstu, który nie skorzystałby na skróceniu go o 20 procent.

Funkcje przekleństw:

Zakończmy jednak teorię i przejdźmy do praktyki. W języku polskim przekleństwa pełnić mogą dziewięć funkcji. Są to:

• Informująca: mająca zawiadomić o tym, że dany przedmiot, osoba lub zjawisko posiada jakąś, nie dającą się zaakceptować cechę. Przykładem może być: „Zbyszek jest chujem! Ma po prostu zły charakter”.
• Piętnująca: mają na celu poniżyć kogoś, poprzez przypisanie mu jakichś, negatywnych cech np. „Ty chuju!”
• Pochwalną: odwrotnie: wulgaryzmy mogą mieć znaczenie pozytywne, dodające czemuś dobrego walorów. Np. „Baśka to fajna dupa” albo „Alfa Romeo to zajebisty samochód”.
• Wzmacniająca: mającą na celu podkreślić emocjonalne zaangażowanie mówiącego w wypowiedź oraz zaznaczyć powagę sytuacji. Na przykład „zrób to jeszcze raz kurwa, to cię zajebię” albo „ratuj mnie kurwa, bo się zaraz utopię!”
• Opisową: opisującą jakieś cechy osoby lub przedmiotu np. „Baśka ma zajebiste cycki”, „mam chujowy odkurzacz” albo „Grzegorz to straszna cipa”. Zwykle oznacza to, że pożądana lub niepożądana cecha ma tak wysoki poziom, że osoba przeklinająca uznaje za zasadne złamać normy postępowania społecznego, by to podkreślić.
• Słowa-przecinki: Pełniącą funkcję przerwy w zadaniu przeznaczonej na oddech lub namysł. Na przykład „Co to, kurwa, jest?”. Cechą słowa-przecinku jest fakt, że nie niesie ono w sobie żadnego ładunku informacyjnego poza tym, że mówca jeszcze swojej wypowiedzi nie zakończył i nie należy wchodzić mu w zdanie. Często przekleństwo wyznacza moment wzięcia przez mówcę oddechu.
• Fonetyczną: czyli dźwięku wydawanego w momencie, gdy należałoby jakiś dźwięk wydać, ale nie musi on nic znaczyć. Takie dźwięki to na przykład: hahaha! Hihihihi! Ałaaaaa! Blebleble! Hurrrrrrrrrraaaaaaaaa! Ohoo! oraz właśnie to nieszczęsne „Kuuurrrwwwaaa!!!”
• Lekceważącą: Bardzo często, dla lepszego efektu używa się słów o mniejszym ładunku emocjonalnym, niż pozornie wynikałoby to z kontekstu. Przykładowo nazwanie kogoś „fiutem” lub „kutasem” może dać lepszy efekt, niż „chujem”, mimo, że to ostatnie uważane jest za dużo bardziej obraźliwe, a „kutas” praktycznie rzecz biorąc jest słowem języka potocznego. W ten sposób jednak wyrazić możemy nie tylko swój negatywny stosunek, ale też dodatkowo lekceważenie, jakie żywimy wobec obiektu naszej wypowiedzi.
• Łączoną: Na koniec należy zauważyć, że przekleństwo może mieć więcej, niż jedną funkcję łącząc ich kilka. Np. W „Zajebię cię!” wulgaryzm pełni funkcję opisową czyli oddaje to, co autor chce zrobić oraz wzmacniającą, podkreślającą powagę sytuacji.

Jak przeklinać?

Po pierwsze zastosować się do specyfiki języka pisanego. Jak już wspominałem ten nie znosi rozwlekłości oraz powtórzeń. Niestety, jako, że język przekleństw jest dość ubogi, a co więcej jedno słowo lub jego wyrazy bliskoznaczne mogą mieć wiele znaczeń (np. „jebać” może oznaczać uprawiać seks, nie interesować się czymś lub chrzanić głupoty, „zajebać” ukraść lub uśmiercić coś, „wjebać”: pobić kogoś, trafić w nieplanowane miejsce, umieścić przedmiot w pojemniku lub zjeść coś, „wyjebać” ponownie uprawiać seks lub wyrzucić coś, „zjebać” zepsuć etc. wymieniać można z tydzień) oznacza to, że niestety o powtórzenia łatwo. W efekcie czego stylizacja z użyciem przekleństw jest wbrew pozorom trudna i nie polecałbym jej początkującym pisarzom.

Po drugie: należy unikać dwóch rzeczy: słów przecinków, wzmacniaczy oraz dźwiękonaśladownictwa. Powody są bardzo proste: nie niosą one w sobie żądnego ładunku informacyjnego. Owszem, można je zastosować w tekście mówionym, jednak jako import do słowa pisanego się nie sprawdzają. Zdania takie owszem bardzo fajnie brzmią w wyobraźni pisarza, jednak podczas ponownej lektury utworu niestety okazuje się, że na papierze brzmią sztucznie.

Wynika to z tego, że niestety wydłużają wypowiedzi, nie wnosząc do nich niczego ciekawego. A pustosłowia lepiej unikać.

Po trzecie: słowa należące do tych trzech grup, a w szczególności słowa-przecinki bardzo rozbijają rytm zdań oraz ograniczają nasz zasób słownictwa. W efekcie więc lepiej lepiej ich nie stosować.

Jak więc kląć?

Po pierwsze: z umiarem. Wbrew pozorom większa liczba przekleństw nie zwiększa ich siły oddziaływania. Przeciwnie: znieczula czytelnika na ich działanie.

Po drugie: nie należy używać ich tylko dlatego, że ludzie klną. Ludzie robią masę bezsensownych rzeczy. Fikcja tym jednak różni się od rzeczywistości, że ma sens. W dziele literackim każdy element ma do czegoś służyć.

Dlatego przekleństwa najlepiej pozostawić postaciom, których stylizacja faktycznie tego wymaga.

Po trzecie: przeklinać należy elokwentnie, koncentrując się na pierwszych trzech funkcjach przekleństwo oraz na piątej.