Siedem najczęściej zadawanych pytań o twórczość Tolkiena:

Skąd się wzięli i jak rozmnażają się orkowie? Dlaczego Frodo nie użył pierścienia? Dlaczego elfy musiały opuścić Śródziemie? Oraz dlaczego Gandalf nie użył zaklęcia Greater Summoning of Giant Eagle, skoro to rozwiązałoby wszystkie jego problemy?

Odpowiedzią na te pytania zajmiemy się w poniższym wpisie”.

1) Skąd się wzięli orkowie?

Pierwsze najczęściej zadawane pytanie brzmi: skąd wzięli się orkowie? Generalnie w Internecie krążą dwie odpowiedzi. Pierwszą, częściej spotykaną jest teoria stworzenia ich przez Morgotha (który jednak jest postacią słabo rozpoznawalną), Saurona i na końcu Sarumana za pomocą magii „z brudu podziemnego” (lub kokonów) jak na filmie. Druga, głoszona przez osoby głębiej znające twórczość Tolkiena mówi o stworzeniu orków przez Morgotha z wypaczonych i torturowanych elfów. Wersja ta jest napomknięta w Silmarilionie.

Faktycznie zarówno film jak i Silmarilion powstały już po śmierci Tolkiena, a sam pisarz nigdy nie zdecydował się na jedną wersję. W listach i niedokończonych dziełach pojawiają się natomiast następujące możliwości:

• orkowie zostali stworzeni przez Morgotha z brudu podziemnego i byli sterowani jego mocą i wolą, jak wczesne krasnoludy. Nie tłumaczy to jednak tego, jak możliwe jest, że przetrwali jego odejście, tym bardziej, że żaden Valar lub Majar nie był zdolny do prawdziwego aktu stworzenia.
• byli świadomymi zwierzętami, przeobrażonymi w człekokształtne postacie
• byli wypaczonymi elfami
• byli wypaczonymi ludźmi
• istniały trzy rasy orków: pochodzące od ludzi, elfów i krzyżówki obydwu, powstałe na różnych etapach Wojny o Silmarile.
• byli zbuntowanymi majarami obleczonymi w człekokształtne ciała. Tolkien z tej koncepcji zrezygnował jeszcze przed powstaniem Hobbita, niemniej jednak w późniejszych, nieukończonych pracach pojawia się idea, że służący Morgothowi majarowie mogli przybierać kształty orków i najwięksi jego wodzowie mogli być właśnie takimi istotami. W pierwszej erze tacy orkowie używali tytułu „Baldog”. Tolkien w listach sugeruje, że upadłym majarem tego typu mógł być Wielki Goblin z Hobbita.
• istniały różne rasy orków o różnej genezie, używane równolegle.

Generalnie Tolkien miał poważnym problem z rozstrzygnięciem kwestii pochodzenia Orków. Istnienie rasy stworzonej przez zło i doszczętnie złej kolidowało dla niego z faktem iż moc twórcza zarezerwowana była dla Eru, tak więc Morgoth nie mógł samemu kreować, a jedynie wypaczać. To natomiast pociągałoby za sobą wolną wolę, co natomiast uniemożliwiałoby istnienie rasy immanentnie złej.

2) Jak rozmnażały się orki?

Oraz czy przychodziły na świat z takich kokonów jak na filmie?

Nie.

Orkowie mieli swoje własne kobiety. Tolkien w jednym z listów twierdził, że nie widać ich w książce, bowiem bohaterowie stykali się głównie z orkami-żołnierzami, wśród których faktycznie kobiet było niewiele. Niemniej jednak gdzieś za linią frontu żyły.

3) Dlaczego nie można było używać pierścieni?

Dlaczego Frodo / Gandalf / Boromir / Elrond / Galandriela nie użyli pierścienia władzy, by zdobyć przewagę nad Sauronem, zwłaszcza, że wiedziano, iż pierścieniem władzy on nie dysponuje?

Tak nawiasem mówiąc: przed filmem też byli ilustratorzy Tolkiena. Nawiasem mówiąc wolę ich wizję. Jest mniej opatrzona.

Odpowiedź jest podwójna: po pierwsze Jedyny Perścień był skażony potęgą Saurona i użyty mógł zostać przeciwko niemu tylko po to, by zająć jego miejsce. Nie wynikało to nawet z jego złej mocy, co bardziej z chrześcijańsko-konserwatywnych przekonań Tolkiena. Otóż: dla chrześcijanina nie można walczyć ze złem za pomocą zła. Przeciwnie, doprowadziłoby to tylko do zamiany jednej tyranii na drugą. Pokonanie Saurona za pomocą brutalnej siły doprowadziłoby do zmiany imienia Mrocznego Lorda (nawiasem mówiąc jest to rzecz, której wszystkie Goodkiny, Brooksy i inni autorzy marnego fantasy nie rozumieją). Mówiła o tym Galandriela:

Chcesz dobrowolnie oddać mi pierścień? Na miejscu Czarnego Władcy postawić Królową? Ja nie będę ponura, lecz piękna i straszna jak świt i jak noc! Czarodziejska jak morze, jak słońce i śnieg na szczytach! Groźna jak burza, jak grom! Potężniejsza niż fundamenty ziemi! Wszyscy kochaliby mnie z rozpaczą!

Warto zauważyć, że nie było też żadnych, technicznych przeciwwskazań do stworzenia kolejnych pierścieni i wykorzystania ich jako broni w dalszej wojnie. Zakończyłoby się to identycznie, nawet mimo tego, że nie byłyby one skażone wolą Saurona i stworzone ze szlachetnych pobudek. Po prostu dawały za dużą władzę, a władza absolutna jak wiadomo absolutnie deprawuje.

Tolkien wspomina o tym we wstępie do Władcy Pierścieni:

Prawdziwe wojny nie są podobne do legendarnych ani w swoim przebiegi, ani w skutkach. Gdyby to rzeczywistość natchnęła i ukształtowała legendę, przeciwnicy Saurona z pewnością przejęliby Pierścień i użyliby jako oręża w walce, zamiast unicestwić, zmusiliby go do służby swym interesom, a zamiast burzyć Barad-dur, okupowaliby tę twierdzę. Saruman, nie mogąc zdobyć Pierścienia odnalazłby wśród zamętu zdradliwej epoki brakujące ogniwa, które wypełniłyby luki w jego własnych studiach nad tajemnicami Pierścieni i wkrótce stworzyć swój własny Wielki Pierścień, który pozwoliłby mu rzucić wyzwanie nowemu samozwańczemu Rządcy Śródziemia.

4) Dlaczego elfy musiały odejść?

Nimdil i Earl zwrócili mi uwagę, że punkt ten wymaga doprecyzowania.

Tak więc: głównym powodem, dla którego elfy musiały odejść ze Śródziemia był fakt, że Eru (czyli Bóg-Stwórca) tak chciał. Chciał natomiast, bo:

Elfy były znacznie potężniejsze od ludzi, hobbitów i krasnoludów. Dłużej żyły. Miały większą od nich wiedzę. Byli wśród nich starożytni mistrzowie, którzy uczyli się od Valarów (np. Galandriela, Glorfindel). Tak naprawdę nie było dla nich technicznych przeciwwskazań np. do stworzenia nowych pierścieni władzy w miejsce tych, które utraciły moc po unicestwieniu jedynego. Dlaczego więc odeszły?

Właśnie z tego powodu.

Elfy, po unicestwieniu Saurona nie mogły pozostać w Śródziemiu, bowiem utraciły przeciwwagę dla siebie pod postacią Czarnego Władcy. Eldarom daleko było od moralnej doskonałości, ale tak długo, jak długo miały one z kim walczyć i przed czym ochraniać świat ich moc nie była tyraniczna. Gdy Saurona zabrakło prawdopodobnie zajęłyby jego miejsce.

Owszem, zaczęłoby się to najpewniej pokojowo. Elfy pomagałyby wyplenić orków, zbudować wspaniałe królestwa, byłyby nauczycielami ludzi, najpewniej rozkwitłby też handel, stworzyłyby nowe, wspaniałe przedmioty i cuda. Z czasem zapewne niektóre z nich odkryłyby, że niesubordynacja ludzi i innych elfów coraz bardziej uwiera im w budowie ich cudownej wizji.

Tak więc zapewne zaczęłoby się od delikatnego ograniczania ich woli i opiekuńczego karcenia.

A potem byłoby z górki. I mielibyśmy piękny, dystopijny, nowy Mordorek. Tylko teraz nazywałby się Riwendell albo podobnie.

Dlatego więc elfy musiały odejść.

Zauważyć należy prostą rzecz: w pierwszej kolejności odejść musiały elfy, które widziały światło Drzew Walinoru, czyli nieliczna garstka. Co do pozostałych, to mogły zrobić to dopiero po tym, jak poczuły się zmęczone życiem. Niemniej jednak cała ich cywilizacja miała koniec końców zgasnąć.

Proces jej gaśnięcia jednak wyliczony był oczywiście na elfią miarę, czyli trwać mógł stulecia lub tysiąclecia. A nie jak w filmie: dwa tygodnie.

5) Dlaczego Gandalf nie rzucał czarów?

Po pierwsze: Gandalf, Saruman oraz Nazgule jak najbardziej używali magii. Istnieją na to liczne dowody. W szczególności chętnie robił to Gandalf Szary. Przeobrażenie w Gandalfa Białego jednak sprawiło, że powściągnął swoje moce. Powody takiej decyzji były podwójne:

A) Zasady ciszy radiowej:

Po pierwsze Gandalf nie nadużywał swojej mocy ze względów, które nazwać można byłoby operacyjnymi. We współczesnej taktyce wojskowej obowiązuje zasada, że – pomimo iż oddziały wojskowe dysponują środkami łączności – nie wolno im ich użyć, chyba, że jest to kluczowe dla wykonania operacji, lub gdy operacja zakończyła się niepowodzeniem. Wówczas należy zrobić to w sposób możliwie jak najbardziej zwięzły i możliwie jak najbardziej enigmatyczny dla przeciwnika (np. „Delta 1: Na pozycji!”).

Wynika to z założenia, że „nieprzyjaciel zawsze słucha”.

Gandalf, świadomy, że nieprzyjaciel posiada wielu szpiegów również nie mógł otwarcie skorzystać ze swej mocy, bowiem natychmiast wywołałby to reakcje nieprzyjaciela. Po prostu: w ten sposób zdradziłby on swoją pozycję. Deszcz ognia czy nawalanka firebalami po prostu wywołałaby sensację. W efekcie miałby na głowie całe tłumy albo gapiów, albo orków, albo wszystkie Nazgule.

No sorki, ale Tolkien był szyfrantem podczas I Wojny Światowej. Nie jego wina, że o obchodzeniu się z informacją niejawną wiedział więcej, niż przeciętny, opierający swą wiedzę na książkach Ludluma, internetowy krytyk.

B) Rola czarodziejów:

Po drugie: Czarodzieje nie zostali wysłani do świata po to, żeby prowadzić wojnę z Sauronem i wspierać tanków fireballami, ale po to, by służyć radą ludom Śródziemia. No sorki, ale zła się nie pokonuje brutalną siłą. W ten sposób można co najwyżej obalić tyrana i zgnieść jego armie.

Niemniej jednak celem dokonania trwałej zmiany jakościowej konieczne są metody dyplomatyczne i pewna subtelność.

W innym wypadku możliwa jest wyłącznie zmiana jednego tyrana na drugiego. Z gościa, który poprowadził armię Khandu i Haradu na Rohan i Gondor, na faceta, który zrobił odwrotnie.

Zwłaszcza jako Gandalf biały nasz czarodziej był bardziej świadomy swej roli w świecie.

C) Funkcjonowanie magii w Sródziemiu:

Po trzecie: nigdzie nie jest powiedziane, że w tym uniwersum w ogóle istniały tak silne czary bojowe. Tolkien mógł w końcu inaczej wyobrażać sobie magię, niż współcześni twórcy gier komputerowych.

6) Dlaczego Gandalf nie wezwał orłów?

Kolejne pytanie: czemu Gandalf nie użył zaklęcia Summoning of the Great Eagle? I czemu nie posłał do nich ponownie motylka?

Ponieważ NIGDY NIE POSŁAŁ do nich żadnego, cholernego motylka!

Motylek to bezsensowny pomysł z filmu.

W książce orły przyszły na pomoc Gandalfowi dobrowolnie, bowiem wypatrzyły go na dachu Isengardu i zaciekawiły się, co tam robi. On natomiast, korzystając z okazji przekonał je do jednorazowej pomocy. Wysadziły go natomiast nie w Riwendell, ale w Rohanie, skąd przyjechał konno.

Jako, że nie dysponował żadną łącznością z orłami, to nie mógł ich wezwać z Riendell. I sprawa jest prosta. By pozyskać ich ewentualną pomoc musiałby zapitalać na nogach ku ich gniazdom, które mieściły się na terenie opanowanym przez nieprzyjaciela i w dokładnie odwrotnym kierunku, niż chciał się udać.

Po drugie: jak wyjaśnione jest w Hobicie orły zwyczajnie bały się latać nad terenami zamieszkanymi przez ludzi, bo nie żyły z nimi w zgodzie.

– Strzelaliby do nas ze swych ogromnych łuków ciosanych z cisowego drewna – rzekł Król Orłów. – bo myśleliby, że polujemy na ich owce. I nie myliliby się zresztą w w zwykłym przypadku. Tak, cieszymy się, że pozbawiliśmy gobliny łupu, tak, cieszymy się, że mogliśmy pomoc przyjacielowi w potrzebie, lecz nie chcemy ryzykować własnego życia w południowych krainach.

Słowem: orzeł to nie taksówka.

7) Dlaczego Śródziemie jest tak społeczno-gospodarczo nierealistyczne?

Modnym pytaniem kiedyś było „dlaczego podróżująca przez Śródziemie drużyna nie spotyka kupców, nie odpoczywa w karczmach, nie korzysta z banków i sklepów, nie sądzicie, że w porównaniu ze współczesnymi autorami świat Tolkiena jest społeczno-gospodarczo nierealistyczny?

Otóż: przeciwnie. Nie jest winą Tolkiena, że jest mądrzejszy od typowego nerda. Świat i ustrój społeczno-gospodarczy Tolkiena jest jednym z najbardziej realistycznie przedstawionych, z jakimi się spotkałem. Do tego stopnia, że jego prace mają nawet luki charakterystyczne do braków źródła historycznego. Wynika to jak myślę z faktu, że Tolkien był specjalistą od wczesnośredniowiecznej Anglii i jej literatury.

Większość krain ma społeczny podobny do romano-germańskiego, jaki istniał w Europie między V a X wiekiem Naszej Ery. I w zasadzie jedynym wyjątkiem jest tutaj mocno nowożytne Shire.

Taka stylizacja dość mocno wyróżnia Śródziemie, bowiem większość krain fantasy charakteryzowana jest na okres wczesnonowożytny, z rozwiniętymi gospodarkami rynkowymi, ruchem kupców, bankami, gildiami, sklepami, rozwiniętym obiegiem pieniężnym i tym podobnymi wynalazkami. Jednak wszystko to są wynalazki dużo późniejsze.

Po drugie: bo oczywiście normalni podróżni unikają tras wiodących przez opanowane przez orków kopalnie, lasy nawiedzane przez czarodziejskie królowe sprawiające, że każdy, kto je ujrzał nigdy nie wrócił, ogarnięte wojną królestwa, bezdenne moczary, wulkaniczne pustkowia i jaskinie olbrzymich pająków.

Sorki, życie to nie Torchlight, gdzie na każdym poziomie był goblin-sklepikarz.