Miecz: broń doskonała:

Ostatnimi czasy coś wzięło mnie na ta broń białą. Dziś przyjrzymy się ponownie najbardziej charakterystycznemu jej elementowi, czyli mieczowi. Oraz związanemu z nim „mitowi niedoskonałego miecza”, który co jakiś czas się pojawia. Miecz miał być rzekomo bronią drogą i bardzo kosztowną, stanowiącą jedynie luksus i w praktyce nie używaną, nieprzydatną w bitwach. Jest to teza o tyle ciekawa, ze pierwsze miecze powstały około roku 3.000 przed naszą era. Używano je bojowo* natomiast jeszcze na początku XX wieku.

Dlaczego wiec użerano się z tak nieskuteczną bronią przez 5 tysięcy lat?

Odpowiedz jest prosta: bo miecze były śmiertelnie skuteczne.

*W tym miejscu należy ustalić, co uznajemy za miecz. W Polsce mieczami jest tylko oręż o otwartej rękojeści i prostym, obosiecznym ostrzu. Jak pisałem w tekście o mieczach RPG-owych nomenklatura ta jest chora, bowiem po pierwsze w źródłach najczęściej określenia „miecz”, „szabla” i „pałasz” używane są zamiennie, często w stosunku do tej samej broni. Po drugie prowadzi to do tego, ze ta sama sztuka broni po przerobieniu rekojeści z otwartej na koszową nagle przestaje być mieczem, a zmienia się w pałasz.

Ja byłbym takiego samego zdania, co Anglosasi i uznawałbym za miecz każdą bron złożoną z głowni i rękojeści.

Ale przejdźmy do tematu.

Miecz nie używało się w bitwach:

Pierwsza teza z jaką można się spotkać jest przekonanie, ze miecz nie przydawał się w bitwach. W bitwach ponoć raczej stawiano na włócznie, topory i pały.

Odpowiedź moja będzie brzmieć: być może, choć to mało prawdopodobne.

Należy zauważyć, ze aż do roku 1500 bitwy były rzadkością. Zarówno w średniowieczu jak i w starożytności strategia dzieliła się w zasadzie na trzy elementy. Pierwszym z nich był najazd, zwany też na zachodzie Europy chevauchee, a na wschodzie zaś „rejzą”. Polegał on na wtargnięciu na nieprzyjacielskie terytorium i spustoszeniu go, zniszczeniu chat, zagarnięciu dobytku i spaleniu pól. Jeśli ludność ukryła się w zamku najczęściej zostawiano ją w spokoju. Jeśli nie zdołała tego zrobić uprowadzano ją w niewolę.

Po drugie: oblężenia.

Po trzecie: walnej bitwie. Przy czym bitwy należały do rzadkości. Oblicza się, że statystycznie na jedną bitwę przypadało 50 oblężeń, a na jedno oblężenie 5 rejz. By zauważyć, ze wyliczenie to jest prawdziwe należy przyjrzeć się dokonaniom najwybitniejszych wodzów. Przykładowo Wilhelm Zdobywca w trakcie trwającego 15 lat podboju Anglii stoczył tylko jedną bitwę.

Tak wiec likwiduje to mit broni drzewcowej jako broni dominującej. Oczywiście kopia, pika czy nawet włócznia są świetną bronią, kiedy walczy się w zwartym szyku. Co więcej włócznia zadaje bardzo poważne obrażenia, pchnięcie nią jest silniejsze, niż pchniecie mieczem, ciśnięta zaś ma jeszcze większą siłę.

Życzę jednak powodzenia przy wspinaniu się z nią na drabinie podczas szturmowania murów. Albo w ustawianiu szyku w trakcie rejz, gdzie chodziło o to, by wpaść, podłożyć ogień, ukraść krowy i uciekać.

Po drugie: teoria jakoby z miecza nie korzystano na wojnach nie jest w stanie przetrwać konfrontacji ze źródłami. Otóż: istniały wymagania, jakie stawiano wojownikom, gdy ci byli wzywani na służbę. Dysonujemy dostępem do bardzo nielicznych tego typu źródeł, a obraz, jaki wyłania się z opracowań, jakie posiadam jest racze fragmentaryczny. Niemniej jednak:

• Bizantyjska armia w VI wieku miała trzy formacje. Była to ciężka jazda zbrojna w hełmy, pancerze kolcze, ciężkie włócznie, refleksyjne łuki i miecze. Drugą była lekka piechota zbrojna w łuki refleksyjne, kołczany z 40 strzałami, małe tarcze oraz topory. Trzecią ciężka piechota, zbrojna w duże tarcze, ciężkie pancerze, hełmy, włócznie i miecze.
• Wizygocki król Erwig rezydujący w VI wieku w Hiszpanii nakazywał, by każdy właściciel 10 niewolników uzbroił jednego z nich w tarczę, miecz, włócznię, łuk, strzały i procę. Nawiasem mówiąc jest to jedyny przykład uzbrajania niewolników w chrześcijańskiej Europie.
• Karol Wielki wymagał od swoich wojowników, by każdy, kto posiadał 4 mansi ziemi (1 mansi = 135 akrów) stawiał się konno, zbrojny w tarcze, włócznię, miecz, sztylet, kołczan i luk. Każdy posiadacz 1 mansi miał natomiast stawić się zbrojny w tarcze, sztylet, włócznie, łuk i dwanaście strzał.
• W Skandynawii nakazywano posiadać każdemu wolnemu uzbrojenie. To było różne w zależności od regionu. Tak więc w Szwecji był to: miecz, włócznia, tarcza i hełm. Dodatkowo jeden wojownik na pięciu miał mieć kolczugę, łuk i trzy tuziny strzał. W Gotlandii pozwalano zamiast miecza mieć topór, jednak każdy wojownik musiał mieć kolczugę. W Norwegii wymagano miecza lub topora, tarczy i włóczni, jeden wojownik na pięciu miał mieć też łuk i dwa tuziny strzał. W Danii zwykły wojownik musiał mieć miecz, żelazny hełm, włócznię i tarczę, natomiast dowódca okręgu wojskowego również konia, zbroję oraz (od XII wieku) wyekwipować pachołka uzbrojonego w kuszę.
• Angielski status o broni z XII wieku nakazywał każdemu posiadaczowi majątku o wartości 40 liwrów posiadać kompletne wyposażenie rycerskie (to składało się podówczas z kolczugi z nogawicami, hełmu, naramienników, osłony na stopy, tarczy, włóczni, miecza, maczugi i sztyletu), 28 liwrów: krótką kolczugę, włócznię i kapalin, dla reszty: pikowaną kurtę, kapalin i włócznię. Pozostający w zależności byli z tego obowiązku zwolnieni.
• Od 1230 ten sam status narzucał obowiązek uzbrojenia się też pozostającym w zależności. Ci o majątku 40 szylingów mieli obowiązek posiadać kapalin, kaftan, siekierę i włócznię, a 20 szylingów: tylko siekierę i włócznię.
• Francuskie opactwo Saint Maur natomiast na swoich poddanych narzucało obowiązek: dla posiadaczy majątku 60 liwrów: posiadania kolczug, kapalinów, mieczy i noży. Dla posiadaczy 30 liwrów: pikowanych bluz, kapalinów, mieczy i noży. Posiadaczy 10 liwrów: kapalinów, mieczy i noży. Dla reszty: luków, strzał i noży.

Jak widać z tego wyliczenia: dominującą bronią faktycznie były włócznie, bowiem były tanie i skuteczne. Od przedstawiciel wyższych warstw wymagano posiadania mieczy. Bronią obuchową prawie się nie przejmowano, lub też traktowano ją jako broń uzupełniającą w stosunku do mieczy, pojawia się bowiem tylko raz. Topory, mające być zdaniem części speców „główną bronią bitewną” były używane tylko przez biedotę, a w wielu przypadkach obowiązkiem ich posiadania się nie przejmowano.

Miecz nie przebijał średniowiecznej zbroi rycerskiej:

Tak zwana „zbroja gotycka”. Faktycznie używana głównie w renesansie, a nie w średniowieczu.

Pierwsza rzecz: co to jest „średniowieczna zbroja rycerska” i czy w ogóle coś takiego istniało? Wykażę się dobrą wola i uznam, ze „średniowieczna zbroja rycerska” to pełna zbroja płytowa. Pełne zbroje płytowe pojawiły się pod koniec wieku XIII i przez cały wiek XIV były rzadkością. Popularność zdobyły dopiero w wieku XV, w trakcie Wojny Stuletniej, Wojny Dwóch Róż i Wojen Włoskich, jednak do roku 1420 nadal nie były powszechne. Szczytowym okresem ich stosowania był jednak wiek XVI i pierwsza polowa wieku XVII.

Jest to o tyle ciekawe, że po pierwsze nie jest to już średniowiecze (koniec średniowiecza to, zależnie od historyka okres pomiędzy rokiem 1410, a 1500), tylko nowożytność, lub okres przejściowy między epokami.

Po drugie jest to moment, kiedy tak naprawdę kończy się epoka rycerska, bowiem ciężkozbrojne rycerstwo okazuje się tez tak naprawdę mało skuteczne. Większość starć toczy się na zasadzie rejz, gdzie trudne w przenoszeniu i nałożeniu pancerze zwyczajnie się nie sprawdzają. Co gorsza pojawienie się masowej, wiejskiej i miejskiej, dobrze uzbrojonej piechoty sprawia też, że rycerstwo tak sobie radzi w walnych bitwach w polu. W trakcie oblężeń natomiast rycerze walczą jak piechota.

Co gorsza jest to okres, gdy na polach walki coraz większe znaczenie odgrywa broń palna i artyleria.

Prawdziwy rozkwit rycerstwa to okres pomiędzy wiekiem X, a XIII, kiedy to wyposażenie tego typu wojowników składało się z kolczugi, pod którą nie zakładano przeszywanicy (te rozpowszechniły się dopiero w XII wieku), hełmu, tarczy, włóczni (a nie kopii, kopie również powstały w XII wieku, a upowszechniły się w XIII), miecza i luku. Rycerze natomiast byli podówczas rekrutowani z każdej warstwy społecznej. Samo słowo to oznaczało natomiast „sługę” lub „zbrojnego sługę”, a nie szlachcica.

Rozwój historii sprawił, ze rycerze zostali uznani za warstwę półarystokratyczną (początkowo za „szlachcica” uważano wyłącznie osobę spokrewnioną z królem) i wyróżnieni. Jednocześnie obok nich istniała warstwa „sierżantów” (lub, ja w Polsce „sołtysów”) czyli rycerzy niepasowanych, zobowiązanych do posiadania nieco tańszego ekwipunku, wywodzących się z bogatych chłopów i mieszczan.

W XII wieku rozwój kusz doprowadził do wzmocnienia pancerza. Tak powstała najpierw brygantyna, czyli obszyty żelaznymi łuskami fartuch, który nakładano na kolczugę, a następnie napierśnik płytowy, który również na nią nakładano. Wówczas też upowszechnił się zwyczaj zakładania pod kolczugi pszeszywanic. Wyposażenie takie stosowano powszechnie aż do końca XIV wieku.

Tak wiec główną zbroją rycerską nie jest zbroja płytowa, a kolczuga. Z przebiciem tej miecz oczywiście sobie radził.

Do X wieku nawiasem mówiąc kolczugi tez nie były powszechne. Większość zbrojnych to natomiast było pospolite ruszenie wszystkich ludzi posiadających ziemię rolną.

Jest to o tyle interesujące, ze dla wielu miłośników militariów średniowiecznych istotny jest krótki, bo trwający jakieś 50 do 100 lat moment, kiedy stosowana jest zbroja płytowa. Natomiast wcześniejsze 900-950 lat traktowane jest jako okres nie wartych uwagi przygotowań do jej pojawienia się.

Po drugie: dobrze naostrzony nóż karczowniczy długości 40 centymetrów jest w stanie jednym ciosem przeciąć 6 centymetrowej grubości gałąź (wiem, bo próbowałem). Szabla ułańska wzór 1934 przed dopuszczeniem do użycia musiała przejść test w trakcie którego spuszczona z wysokości 2 metrów przebijała blachę pancerną o grubości 2 milimetrów, a następnie pięciokrotnie przecinano nią pręt stalowy o grubości 5 milimetrów.

Wydaje mi się, że tego typu narzędzie byłoby w stanie przebić zbroję o grubości 2-3 milimetrów.

Po trzecie: A po co miał przebijać? Leży u mnie sobie właśnie wydanie fechtubuchu Petera von Danzinga, którego to fechtbuchu jeszcze nie miałem okazji dokładnie przeczytać. Niemniej jednak już samo jego przejrzenie wskazuje na to, ze średniowieczna sztuka walki poważnie różniła się od tego, co uprawiają zarówno szermierze sportowi, HEMA, bractwa rycerskie i ci śmieszni ludzie, którzy naparzają się prostownikami w klatkach.

Powody są dwa: po pierwsze, oni walczyli ostrymi mieczami. I to ostrymi jak brzytwa. Po drugie: połowa albo i więcej opisywanych tam zagrań z różnych powodów nie byłaby punktowana we współczesnych zawodach lub skończyłaby się dyskwalifikacją. Von Danzing wiele miejsca np. poświęca przechodzeniu do zwarcia i zapasom, technikom łamania rąk, technikom łamania nóg, technikom wykręcania rąk, zarówno za pomocą własnych rąk jak i miecza używanego jako dźwignia, ciosom w twarz, ciosom w dłonie walczącego, celem ich ucięcia lub połamania mu palców.

Wiele z tych technik to manewry w rodzaju: unieruchomić broń wroga własną bronią, skrócić dystans, chwycić przeciwnika za pasek, przewrócić, siąść mu na twarzy i wbić nóż między szpary w blachach. Tak wiec po co zbroje przebijać?

Nawiasem mówiąc w japońskim Heiho Okugisho także znaczna część technik to techniki zapaśnicze działające na zadzie „unieruchom mu bron, chwyci go za ręce i kopnij kolanem w jajca”. To i tak lepiej niż w Go Rin No Sho, gdzie autor wprost twierdzi, ze najlepszym sposobem na zabicie przeciwnika, jaki fechmistrz może zastosować, to zastrzelenie go z broni palnej.

Częściej walczono toporem lub pałom:

Głowice toporów bojowych.

Sądząc z badań archeologicznych, przynajmniej w średniowieczu najczęściej walczono za pomocą broni drzewcowej. A dokładniej: należałoby podzielić historię tego okresu okres na dwa etapy: od upadku Rzymu do wieku XII i od wieku XIII do polowy wieku XVII (czyli daleko poza ramy średniowiecza). Trzecim etapem byłoby tu od wieku XVII do roku 1914.

Sądząc z wykopalisk archeologicznych miedzy rokiem 600, a 1200 najpopularniejszą bronią była włócznia. Groty włóczni są najczęściej spotykanym wyposażeniem wojskowym, na jakie się trafia. Co więcej często są one bardzo pieczołowicie wykonane, z dobrego jakościowo żelaza oraz bogato zdobione. Tak więc była to broń popularna, wysoko jakościowa i tania.

Drugim pod względem popularności, przynajmniej na ziemiach słowiańskich wyposażeniem faktycznie były topory. Przewaga znalezisk toporów jest wyraźna, choć zależy od okolicy. Przykładowo na ziemiach polskich archeolodzy znaleźli blisko 1200 głowic wczesnośredniowiecznych toporów bojowych i około 200 mieczy z tego samego okresu. Jeśli znaleziska odzwierciedlają rzeczywistość, to można powiedzieć, że stosunek mieczy do toporów bojowych wynosił 1 do 6.

Zauważyć należy jednak, ze słowiańszczyzna w tym okresie należała do jednych z najbardziej utoporzonych regionów świata. Własnych mieczy bowiem podówczas nie wytwarzaliśmy, wszystkie stanowiły eksporty.

Nadolski i inne opracowania zwracają też uwagę, że topory były raczej słabo wykonane zarówno w porównaniu z grotami włóczni jak i ostrzami mieczy. Pieczołowicie wykonane głowice toporów, podobnie jak zdobione trafiają się właściwie wyłącznie w Skandynawii i w grobach Wikingów.

I prawdopodobnie stąd pochodziła popularność toporów: z biedy.

Jeśli chodzi o broń obuchową, to jest to kwestia dość dyskusyjna. Młoty bojowe, czy raczej: nadziaki i czekany były dość popularne przez większość średniowiecza, choć nie aż tak, jak topory. Ich popularność jest porównywalna do popularności mieczy. Przy czym często dyskusyjne jest to, czy dana broń jest toporem czy czekanem, bowiem głowice toporów bojowych mają tendencję do zawężania się.

Głowice maczug i kiścieni. Z boku miecz.

Kiścieni prawdopodobnie nie stosowano często, mimo, że jest to stereotypowa broń średniowieczna. Do czasów współczesnych dotrwało około 40 źródeł ikonograficznych przedstawiających tego typu broń i podobna ilość główek kiścienia. Są one znacząco rzadszym znaleziskiem od mieczy.

Podobnie wygląda sytuacja maczug. We wczesnym średniowieczu były one popularne w zasadzie tylko wśród ludów słowiańskich i lodów stepowych. Sadząc ze znalezisk archeologicznych trudno się temu dziwić, bowiem broń ta nie wydaje się szczególnie skuteczna. Większość z nich to proste, metalowe okucia znajdujące się na końcach kijów, niezbyt zresztą masywne. Powiedziałbym, że po prostu tworzenie takiej broni sensu nie miało, bowiem każdy miał w domu siekierę. Na stepie drzew nie było, siekiery były więc mniej rozpowszechnione, tak więc ludzie musieli jakoś sobie radzić. Stworzono więc tańszą alternatywę dla topora.

Uzbrojenie poważnie zmienia się w XII i XIII wieku. W pierwszej kolejności rozwija się broń drzewcowa, włócznia zanika przechodząc w coraz bardziej wyspecjalizowane formy, jak kopia rycerstwa czy też halabardy, młoty luceńskie czy piki piechoty. Przy czym należy zauważyć, że nowe formy tego uzbrojenia są mało przydatne w walce indywidualnej. Kopie są w pierwszej kolejności ciężkie i niewygodne, nie nadają się do walki pieszej. To samo dotyczy pik, które przy długości sięgającej nawet 4 metrów zwyczajnie nie nadają się do walki na krótki dystans.

W epoce tej zanikają też topory. Wyjątek stanowi broń w rodzaju pole axe (w naszej nomenklaturze nie występująca pod odrębną nazwą), będąca następcą topora duńskiego z okresu Wikingów. Były to masywne topory na drzewcu o długości 100-150 centymetrów o dość zagadkowym przeznaczeniu. Uważa się, że była to broń do walki z konnymi lub odwrotnie, rezerwowa bron konnych, używana jednak także jako broń piechoty.

Podejrzewałbym, ze spadek popularności topora związany jest z rozpowszechnieniem się miecza. Około XII wieku ma miejsce bowiem rewolucja w produkcji metalu, do użycia wchodzą tak zwane Wielkie Piece, zasilane wodnymi lub wiatrowymi miechami, zdolne wyprodukować nawet kilka ton wysokiej jakości żelaza (w porównaniu do kilkunastu kilogramów żelaza gąbczastego z dymarki), a do tego wodne i wiatrowe hamernie, potrafiące je łatwo oczyszczać oraz formować. W efekcie ceny mieczy lecą na łeb na szyje.

W okresie tym rozpowszechnia się też maczuga typu tureckiego, najpierw zdobywająca popularność na Węgrzech, potem w reszcie Europy. Jest ona dość masywna i prawdopodobnie powoduje poważne obrażenia. Jednak większość maczug z tego okresu, wyobrażona zarówno w ikonografii jak i pochodząca ze znalezisk ma drzewce około 50 centymetrowej długości, co w stosunku do mieczy (o długości 1-1,2 metra) musiało przekładać się zarówno na sile uderzenia oraz zasięg, tak więc musiała to być bron zwyczajnie mniej skuteczna.

Jeszcze jeden topór bojowy.

Zaryzykowałbym więc, że była to bron rezerwowa, używana po utracie miecza.

Zachowała się też pewna ilość dużych, metrowej długości maczug, przechowywanych długo w arsenałach miejskich. Jednak sądząc po kontekście powstania tej broni (wszystkie znane mi przypadki takiego uzbrojenia to pamiątki po nagłym uzbrojeniu się ludności miejskiej) można uważać, ze jest to broń improwizowana, wykonana w pospiechu, w momencie, gdy nie było czasu kuć mieczy.

Istniały tez tak zwane nasieki, czyli drewniane pały, nabijane kamieniami lub gwoźdźmi. Siłą rzeczy nie przetrwały do naszych czasów, jednak często notowane są w źródłach. Zwykle w dekretach rad miejskich, które zabraniały chłopom z pałami na targi przychodzić. Sądząc z kontekstu musiała być to więc broń cywilno-bandycka, podobna w funkcji społecznej do kija bejsbolowego.

Kilka slow ogólnie o przewagach jednych dziabaków nad innymi:

Myślenie na zasadzie „topór zadaje większe obrażenia, maczuga jest lepsza do rozbijania hełmów, włócznia ma większy zasięg” jest trochę myśleniem na poziomie gier RPG, gdzie bronie maja różne statystyki i potęga wojownika w dużej mierze zależy od tego, jakim sprzętem dysponuje. W realnym świecie tak to nie działa (bo gdyby było inaczej, to wszyscy biegali z bombami atomowymi). Broń nie jest źródłem siły, a tylko jej mnożnikiem. Decydujący jest poziom umiejętności danego osobnika oraz okoliczności (jak ukształtowanie terenu, warunki pola walki, inicjatywa, liczba przeciwników etc.) w jakich toczy się walka.

Prawda jest taka, że osobnik nie potrafiący się bić nie powinien nawet posługiwać się narzędziami w rodzaju palek teleskopowych, noży czy maczet, bo tylko pogarsza swoją sytuacje. Istnieje bowiem poważne ryzyko, ze bron zostanie mu odebrana i użyta przeciwko niemu.

Po drugie: obserwacje czynione przez współczesnych odtwórców są nie do końca adekwatne, gdyż bron używana w rekonstrukcji nie jest stosowana zgodnie z przeznaczeniem. Przykładowo zakaz wykonywania pchnięć, ciosów w nogi i głowę nie pozwala wykazać skuteczności jakiejkolwiek broni średniowiecznej, bowiem ciosy te niosą największe ryzyko uszkodzenia ciała walczących. Czyli należą do tych, które w pierwszej kolejności zostałyby w realnym starciu wyprowadzone.

Zupełnie kuriozalny jest też modny ostatnimi czasy na youtube model walki włócznia bez tarczy, lansowany jako najskuteczniejszy model średniowiecznej walki, lepszy niż „włócznia i tarcza” czy „miecz i tarcza”, albowiem bardzo szybki i błyskawiczny.

Problem polega na tym, ze uzbrojenie takie owszem, pozwala zadawać bardzo szybkie ciosy i ma duży zasięg, jednak nie zapewnia żadnej obrony. Z potencjalnie śmiertelnymi obrażeniami powodowanymi przez broń drzewcową przeciwnik może natomiast żyć nawet i trzydzieści minut. Użytkownik takiej broni prawdopodobnie zostanie pozbawiony głowy sekundę po tym, jak wbije swoją włócznię w brzuch przeciwnika, nim ten jeszcze poczuje impuls bólu. Tak wiec skończy się to w najlepszym razie dwoma trupami.

Konfiguracja włócznia bez ekwipunku ochronnego jest świetna do zdobywania punktów, a nie faktycznej walki.

Na tle innych broni miecz jest bardzo uniwersalnym rodzajem broni i – jako mnożnik siły, ale nie źródło DPS-ow – jest bardzo dobrym wyborem dla kogoś o dużych umiejętnościach.

Po pierwsze: nadaje się do walki zarówno pojedynczej, jak i indywidualnej, w odróżnieniu od piki, która nadaje się tylko do walki zbiorowej.

Po drugie: ma duży zasięg, w odróżnieniu, od większości typów broni obuchowej (miecze miały około metra długości, większość pal i toporów miała drzewce długości 50 centymetrów). Zasięg ten jest porównywalny nawet z włócznia, która miała w prawdzie około 1,5-2 metrów długości, jednak trzymano ja w około 1/3 długości drzewca).

Nadaje się do bardzo szerokiego zestawu ruchów: pchnięć, cięć z nadgarstka, cięć z łokcia, cięć z ramienia, krojeń (krojenia to nieobecne we współczesnej szermierce, ale notowane miedzy innymi u von Danzinga ruchy, polegające na przeciągnięciu ostrza po ciele przeciwnika np. w trakcie powrotu dłoni na pozycje wyjściową po ciosie).

Jako, że jest dwusieczny nadaje się do technik polegających na zbiciu lub wykonaniu zwodu, a następnie ataku po innej osi drugą stroną miecza.

Z racji tego repertuaru jest lepiej od topora czy pały dostosowany do walki w tłoku, gdyż pchnięcia wymagają mniej przestrzeni, niż cięcia. Dlatego też zresztą toporki i pały były takie krótkie: dłuższymi było trudno posługiwać się w warunkach bitewnych. Nawiasem mówiąc włócznia (jeszcze raz nie mylić z piką) też bardzo dobrze nadaje się do walki w ścisku (wystarczy zmienić tylko chwyt).

Co więcej jest bronią bardziej niszczącą niż topór. Pchnięcia mają znacznie większy zasięg od ciec, dużo większą energię (bowiem punkt ciężkości naszego ciała przenoszony jest na sztych) i są dużo szybsze.

W odróżnieniu od włóczni nadaje się tez do cięć. Cięcia, mimo, że mają krótszy zasięg od pchnięć i są generalnie mniej niszczące są też trudniejsze do obrony, gdyż nadchodzić mogą z większej ilości kierunków. Przed pchnięciami stosunkowo łatwo obronić się tarczą, lub nawet zejść im z linii stawiając krok w bok. Cięcia są dużo bardziej nieprzewidywalne.

W odróżnieniu od topora miecze najczęściej były wyważone w stronę rękojeści, co ułatwia kontrolę nad nimi i przekłada się na szybkość ciosów. Jest to szczególnie istotne w wypadku bardzo dużej broni obuchowej, mocowanej na styliskach ponad metrowej długości, jak pole axe, topory dońskie czy berdysze, którymi zwyczajnie nie da się machać tak szybko, jak bronią lżejszą.

Miecze wreszcie posiadają jelec, który nie dość, ze ułatwia wiązania (wiązanie to manewr polegający na unieruchomieniu broni przeciwnika za pomocą własnej broni), rozbrojenie przeciwnika lub po prostu usuniecie zastawy z linii natarcia, to jeszcze chroni dłonie. Owszem,wszystkie te manewry są możliwe też bronią obuchowa, ale z racji na jej wyważenie trudniejsze, a co gorsza niosą ryzyko tego, że miecznik po drodze zwyczajnie utnie nam palce.

Prawdziwy sekret miecza:

Prawdziwy sekret miecza IMHO tkwi jednak w czymś innym. Otóż: miecze były bronią. Zastosowania broni nie zmieniły się od czasów prehistorycznych. Tak więc broń przez 75% czasu użytkowania się nosi. Przez 20% owego czasu się za jej pomocą ćwiczy i przez jakieś 5% czasu się ją czyści. Sytuacje, gdy za jej pomocą się walczy są ekstremalnie rzadkie. Tak rzadkie, ze broń kupuje się z nadzieją, by jej nigdy nie użyć.

O ile miecz jest po prostu lepszą bronią od toporów i pał (za wyjątkiem toporów duńskich, które są idealnym wyborem dla siłacza): ma większy zasięg, większy repertuar ciosów, jest wygodniejszy etc. tak jest też bronią, którą wygodniej się nosi od włóczni, albowiem można go sobie zawiesic u pasa. Pochwa natomiast ułatwia jego konserwacje, gdyż przenoszony w niej nie rdzewieje i nie wymaga tak częstego ostrzenia.

Dlatego miecz był symbolem statusu, na który stać było tylko królów:

O dziwo jest to prawda. Miecz faktycznie był oznaką statusu. Na przykład między X, a XIII wiekiem w Skandynawii miecz był symbolem statusu wolnego chłopa.

Miecze w rzeczywistości były bronią dość pospolitą, jednak istniał okres dziejów, gdy zanikły i stały się bardzo kosztowne, tak, że używali ich jedynie władcy oraz osoby z ich bezpośredniego otoczenia. Działo się to we Francji, w VI i VII wieku, za czasów Merowingów. Wówczas, po upadku Cesarstwa Rzymskiego i kryzysie ekonomicznym, który wykończył rzymskie centrum produkcji mieczy w Norricum miecze stały się bronią bardzo kosztowną, ustępując miejsca toporom i nożom bojowym o długości 30-60 centymetrów. Niemniej jednak dość szybko odzyskały pozycję.

Po prostu popyt w połączeniu z wysoką ceną zrobiły swoje, ludziom więc coraz bardziej opłacało się miecze produkować. W efekcie w czasach Karola Wielkiego używanie toporów bojowych zanikało już we Francji na rzecz mieczy. Owszem, była to nadal bardzo kosztowna bron, głownie w skutek mało wydajnego procesu produkcyjnego (od momentu wytopienia żelaza do wykucia miecza w teorii musiał minąć miesiąc, faktycznie jednak praca była bardziej wyspecjalizowana, kto inny więc wytapiał żelazo, kto inny je oczyszczał i kto inny kół miecz, wiec stukano je znacznie szybciej z gotowych półproduktów). W efekcie więc miecz kosztował aż 60 denarów.

W tamtych czasach za 2 denary można było mieć 1500 litrów owsa, za 6: 1500 litrów pszenicy, krowa była warta 14 denarów, niewolnik: 240 denarów, hełm: 72 denary, tarcza: 14 denarów, a ocieplany płaszcz aż 140 denarów.

Biorąc pod uwagę, ze źródła z VIII wieku, ze Skandynawii (czyli trochę inna okolica, ale okres ten sam) za najmniejsze, godne wolnego człowieka gospodarstwo uznają takie, w którym są co najmniej 4 krowy, koń i dwaj niewolnicy należy uznać, że posiadanie miecza nie przekraczało możliwości finansowych takiej osoby.

W XIII wieku miała miejsce duża rewolucja techniczna, wywołana upowszechnieniem się młynów poruszanych przez wodę i wiatr. Pozwoliło to na budowę wielkich pieców, gdzie dostarczano powietrze za pomocą miechów oraz hamerni wodnych. Te pierwsze były w stanie produkować znacznie większe ilości żelaza (nawet kilka ton w stosunku do kilkunastu kilogramów tradycyjnej dymarki), które, dzięki ograniczeniu jego kontaktów z paliwem było znacznie lepszej jakości. Hamernie natomiast znacznie przyśpieszały proces jego oczyszczania.

W efekcie czego miecze znacząco staniały w stosunku do zarobków. Przykładowo pochodzący z XV wieku, z Torunia spis podatkowy szlachty przedstawia następujące kategorie zarobków:

• 11% – poniżej 30 grzywien (to bardzo małe pieniądze, prawdopodobnie odpowiadające zarobkom bezrolnego lub małorolnego chłopa)
• 18% – 31-60 grzywien (ponownie bardzo skromne zarobki szlachty szaraczkowej, odpowiadające zarobkom mało lub średniorolnego chłopa)
• 26% – 61-150 grzywien (mniej więcej taki majątek mógł posiadać też bogaty chłop lub mistrz niektórych rzemiosł)
• 26% – 151-600 grzywien
• 11% -600-1000 grzywien
• 7% – do 6000 grzywien

1 grzywna w tamtym okresie dzieliła się na 48 groszy.

Informacja ta jest o tyle istotna, ze z XV wieku mamy informacje o cenach 27 mieczy sprzedanych na terenie Polski. Najtańszy z nich kosztował 15 groszy, najdroższy 240 groszy. Ceny większości wynosiły miedzy 30, a 70 groszami.

Kosztowne, i to niezależnie od epoki było zawsze uzbrojenie ochronne.

Zresztą, chłopom w średniowieczu zabraniano posiadać broń:

Nie.

Po pierwsze weźmy to na logikę: siekiera czy topór ciesielski jedynie kilkoma szczegółami różni się od topora bojowego tak wiec zakaz byłby nieskuteczny.

Po drugie: nie znam ani jednego takiego dokumentu. Istniały w prawdzie prawa lokalne, które zabraniały używania pewnego uzbrojenia, w pewnych regionach (np. bodajże w Gdańsku zakazano mieszczanom używać czekanów jako lasek, w Krakowie w XVI wieku zakazano żakom nosić miecze i sztylety, w kilku miastach w Polsce zakazano chłopstwu przynosić nabijane ćwiekami pałki na targ), wszystkie one miały jednak charakter czysto porządkowy, mający na celu ochronę bezpieczeństwa, miru domowego i miru targowisk.

Po trzecie: stało to w sprzeczności ze sposobami prowadzenia wojny w tym okresie i ustawami związanymi z kwestiami obronności. Przykładowo według kodeksu Kazimierza Wielkiego wojna w Polsce dzieliła się na trzy kategorie: wyprawę wojenną, wyprawę powszechną oraz wojnę obronną. W trakcie tej pierwszej zwoływano na wojnę ludność zobowiązaną do udziału w walce (tzn. głównie rycerstwo) z jakiegoś regionu. W trakcie drugiej: rycerstwo z całego kraju. W trakcie trzeciej: zobowiązana do udziału w walce była cała ludność męska zaatakowanego regionu. Każdy miał obowiązek stawić się z własnym uzbrojeniem, którego jakość pozostawiano do wyboru władzom miejskim i starostom.

Rozwiązanie to było oparte na rozwiązaniach stosowanych podówczas w całej Europie, przy czym w wielu krajach dokładnie precyzowano, co powinien mieć który obrońca. W Polsce natomiast w dużej mierze pozwalano na swobodę, pozostawiając konkretne postanowienia w rękach rad miejskich i starostów.

Po czwarte: było to sprzeczne ze sposobami ochrony ładu prawnego, pochodzącymi jeszcze z prawa karolińskiego, a również powszechnymi w całej Europie.

W wypadku popełnienia przestępstwa wszyscy świadkowie mieli obowiązek przyjść z pomocą pokrzywdzonemu (jeśli tego nie uczynili ponosili odpowiedzialność jak za współudział w zbrodni), doprowadzając do schwytania winowajcy. Starosta, sołtys, hrabia, kasztelan, rada miejska, czy jak się nazywał organ administracyjny zobowiązany był też do zorganizowania pościgu za sprawcom, który powinien trwać minimum do granic sąsiedniej jednostki administracyjnej, której władze przejmowały sprawę. Nie wywiązanie się z obowiązku lub utrata tropu prowadziły automatycznie do uznania mieszkańców danej jednostki za winnych współudziału i nakładała na ich głowy obowiązek wypłaty odszkodowania.

W takich warunkach logiczne jest, że jak najwięcej osób powinno być uzbrojonych.

Po piąte: opinii tej przeczą podawane przeze mnie wcześniej przykłady rozporządzeń regulujących minimalne uzbrojenie ludności, zależnie od stanu.

Po szóste: w każdym de facto kraju istnieli żołnierze chłopskiego pochodzenia, nawet w okresie największego rozkwitu ciężkiej jazdy. W Wielkiej Brytanii i Francji byli to sierżanci, w Polsce: sołtysi, w krajach Rzeszy Niemieckiej knechci, w Hiszpani hidalgowie.

Tak więc teza ta nie jest prawdą.

Bibliografia:

• G. Halsall „Wojna, a społeczeństwo w barbarzyńskiej Europie Zachodniej”, Oświęcim 2015
• I. Górewicz „Miecze Europy”, Warszawa 2015
• J. Bardach „Historia ustroju i prawa polskiego”, Warszawa 2009
• M. Miśkiewicz „Europa wczesnego średniowiecza”, Warszawa 2008
• J. Keegan „Historia wojen”, Warszawa 1998
• G. Parker „Historia sztuki wojennej”, Warszawa 2008
• P. Foote „Wikingowie”, Warszawa 1975
• K. Modżelewski, „Barbarzyńska Europa”, Warszawa 2004
• C. Oman, „Sztuka wojenna w średniowieczu”, T. 1-3, Oświęcim 20015
• B. Carey, „Wojny średniowiecznego świata”, Warszawa 2008
• P. Danzing, „Sredniowieczne sztuki walki”, Oświęcim 2016
• J. le Goff, „Człowiek średniowiecza w kręgu codzienności”, Warszawa 2000
• P. Contamine, „Wojna w średniowieczu”, Warszawa 2004
• A. Nadolski, „Polska broń biała”, Warszawa 1974

• A. Nadolski, „Polska technika wojskowa do roku 1500”, Warszawa 1994