Czy Wikingowie, Mongołowie, Rzymianie, konkwistadorzy byli równie źli co hitlerowcy?

Czasem, w internetowych dyskusjach pojawia się argument, że jakaś wojownicza kultura z przeszłości w zasadzie niczym nie różniła się od nazistów. Argument ten jest dwojakiej natury i podnoszony jest przez dwie grupy ludzi. Po pierwsze: przez zwolenników poglądów skrajnie prawicowych, którzy mają na celu wybielić swoich idoli i rozmyć ich odpowiedzialność, wykazując, że ich czyny nie były wcale bezprecedensowe. Po drugie: przez osoby o poglądach skrajnie anty-militarystycznych, dla których każda społeczność korzystająca z przemocy jest równie zła…

Jak było faktycznie?

Przypadek specjalny: Wikingowie

Akurat po dyskusji właśnie o Wikingach przyszedł mi do głowy pomysł na ten wpis.

Dlatego też zanim zajmiemy się głównym wątkiem należy skupić się na jednym szczególe. Wikingów w ogóle nie można równać z Niemcami z tej przyczyny, że byli przereklamowani. Należą do jednego z licznych ludów, które w tym czy innym okresie najeżdżały Europę. Jedynym, co ich odróżnia od Wandalów, Celtów, Scytów, Tatarów, Słowian, Bułgarów, Hunów, Gotów, Berberów czy Węgrów to to, że stali się sławni… Źródła tej sławy są trudne do wytłumaczenia i, aczkolwiek Wikingowie posiadali kilka cech wyjątkowych, być może zawdzięczają ją Hollywood.

Co więcej, w porównaniu z większością omówionych tu ludów, jak Rzymianie, Mongołowie, Rosjanie, Francuzi czy Hiszpanie, Wikingowie jawią się jako ludzie łagodni, pokojowi i dobroduszni. Ich najazdy okazały się stosunkowo mało niszczące, szybko wsiąkli w otaczające ich ludy, a siły, jakimi operowali były relatywnie niewielkie. W oblężeniu Paryża udział brało zaledwie 5.000 osób, Wielka Armia Niewiernych to wedle legendy 10.000 osób (w rzeczywistości może połowa), krwawa bitwa pod Ashdown to około 2.000 osób po obu stronach, bitwy pod Standford Bridge i Hastings: łącznie około 15.000.

Jeśli chodzi o ludobójstwa, to największym we wczesnym średniowieczu była Masakra w Verdun, gdzie życie straciło aż 4.500 ofiar, jednak nie mieli oni z nią nic wspólnego, ofiarami byli Sasi, a katami Frankowie pod władzą Karola Wielkiego.

Oczywiście Wikingowie nie byli świętymi, a na swe wyprawy nie wyruszali, by szukać nowych gatunków kwiatków do wąchania. Jednak nie dorównywali ani połowie omówionych niżej sukinsynów, ani nawet swej czarnej legendzie (i być może stąd ich popularność: bo po głębszym wczytaniu się okazuje się, że nie są skrajnie odrażający).

Norma:

Często powtarzanym argumentem przytaczanym na obronę Wikingów i innych historycznych zdobywców jest stwierdzenie, że w tamtych czasach były to rzeczy „normalne”.

I faktycznie, „w dawnych czasach” przemoc rzeczywiście była częściej spotykanym zjawiskiem, niż współcześnie. Widać to zarówno w doniesieniach z epoki, pisanych prawach, jak i znaleziskach archeologicznych. Przykładowo rzymscy myśliciele pisali, że istnieją cztery stany istnienia ludzkości. Były to: przyjaźń, gdy ludy ze sobą handlują i wzajemnie przestrzegają swoich praw, wojna pospolita (guerra), gdy ze sobą walczą, chwytają się w niewolę i dokonują na siebie najazdów, by porywać bydło, która była stanem normalnym i naturalnym, pokój czyli warunki wymuszonego zawieszenia broni i wojna totalna (bellum), czyli kampania mająca na celu wymuszenie pokoju.

Niemniej jednak moim zdaniem tłumaczenie, że w dawnych czasach jakieś rzeczy były normalne, a dziś już nie są, nie posiada uzasadnienia. Powód jest prosty: większość przykładów okrucieństwa, jakie tu będziemy przytaczać: czy to zbrodnie dokonane w XX wieku, czy też te z dalekiej przeszłości, jak wymieniona wcześniej Masakra w Verdun, albo najazd Wikingów na Lindisfarne wykraczały poza normy swojej epoki. W czasach Karola Wielkiego uśmiercenie kilku tysięcy poddających się wojowników nie było zwyczajowym sposobem postępowania z pokonanymi, w odróżnieniu od wzięcia pewnej grupy zakładników jako gwarantu pokoju, nałożenia na pobitych trybutu albo sprzedania ich do Bizancjum w niewolę. W czasach Wikingów napadanie na klasztory i kościoły również nie było normą w postępowaniu (aczkolwiek Wikingowie, jako poganie mogli uważać inaczej), wręcz przeciwnie, były to obiekty o gwarantowanym pokoju. W dwudziestym wieku bombardowanie miast, rozjeżdżanie dzieci czołgami, uśmiercanie ludzi w komorach gazowych również nie było elementem społecznie akceptowanej normy.

Należy zauważyć, że działania takich postaci, jak Oda Nobunaga, Piotr I Okrutny, Iwan IV Groźny, Vlad Diabeł i Vlad Palownik, Herod Wielki, Czyngis-chan, Timur Groźny i wielu im podobnych, tak samo, jak czyny dokonane podczas wojny domowej w Japonii, rekonkwisty Hiszpanii, wypraw krzyżowych, krucjat północnych, mongolskiego podboju Indii, Trzeciej Wojny Punickiej i wielu innych również nie stanowiły elementu akceptowalnej normy.

Wręcz przeciwnie: także przez współczesnych odbierane były jako okrutne, budzące trwogę, bezzasadne i wymagające moralnego sprzeciwu.

Zbrodnie ilościowe:

W wyniku II wojny światowej oraz związanych z nią czynów, bezpośrednio lub pośrednio zginęło 50 milionów ludzi (2,2 procent ówczesnej ludności). Nie wszystkie te ofiary były spowodowane przez Niemców, co więcej część z nich to obywatele i personel militarny III Rzeszy lub jej kolaboranci. Niemniej jednak jest to ilość, która zarówno w liczbach naturalnych, jak i w jej stosunku do ilości ludności ma w dziejach ludzkości zaledwie trzy precedensy. Są nimi:

• zbrodnie komunistyczne

• podboje Czyngis-chana

• oraz podbój Ameryki

Przy czym dwa ostatnie przykłady są niepewne. Nie mam ochoty wdawać się w dyskusje nad liczbą ofiar komunizmu. Powiem jedynie, że dokonania Czyngis-chana szacuje się maksymalnie na 10-15 milionów ofiar (co stanowiło podówczas około 3,3 procent ludności świata), a w wyniku działań białych śmierć poniosło 90 procent ludności obydwu Ameryk, czyli zależnie od szacunków od 2 do 20 milionów osób (w maksymalnym przedziale było to więc to około 3,5 procent ówczesnej ludności świata).

Prócz nich zdarzały się, głównie w XX wieku, ludobójstwa pochłaniające około miliona ofiar, jak ludobójstwo Ormian czy Hutu, jednak nadal żadne z nich skalą nie dorównało tym czterem wydarzeniom.

Owszem, przed historię ludzkości przewinęło się wielu zdobywców, zbrodniarzy i tyranów. Jednak nawet najokrutniejsi jak Oda Nobunaga, Iwan IV Groźny, Timur Groźny, oraz najbardziej zdegenerowani cesarze Rzymu i Chin z trudem dorównywali pojedynczym zbrodniarzom nazistowskim pokroju Eichmana.

Krwawe zbrodnie, które przez wieki stanowiły synonim okrucieństwa, jak zburzenie Kartaginy i Jerozolimy za Rzymian, masakra tego ostatniego miasta podczas wypraw krzyżowych, zagłada Nowogrodu, noc świętego Bartłomieja, Terror Jakobiński, zagłada Wandei są tylko kroplami wobec morza ludzkiego cierpienia, jakim była II wojna światowa.

Usiłowanie nieudolne:

Należy zauważyć, że działania wojenne jako takie w wypadku III Rzeszy nie były celem samym w sobie, a jedynie narzędziem. Prowadzono je celem przemodelowania świata na zgodny z założeniami ideologicznymi obraz. Ten miał polegać na uzyskaniu dominacji III Rzeszy od Portugalii po Ural oraz dokonanie istotnych zmian demograficznych. Te zostały ujęte w Generalplan Ost czyli Generalnym Planie Wschodnim. By osiągnąć owe zmiany demograficzne zakładano wymordowanie:

• wszystkich żyjących Żydów i Cyganów

• 85 procent Litwinów

• 80-85 procent Polaków

• 75 procent Białorusinów

• 65 procent Ukraińców

• oraz 50 procent Litwinów, Estończyków i Rosjan

czyli łącznie około 50 milionów kolejnych osób.

Plan oczywiście się nie powiódł z prostej przyczyny: Niemcy przegrały wojnę. Jednak te plany przeraziłyby już nawet Czyngis-Chana.

Zbrodnie jakościowe:

Z owej wielkiej czwórki zbrodniarzy należy wyłączyć mimo wszystko Konkwistadorów. Hiszpanie i Portugalczycy należeli w prawdzie do najpaskudniejszych narodów na świecie, a takie, utożsamiane z kulturą białego człowieka epizody, jak inkwizycja, prześladowania religijne, czarne niewolnictwo czy rasizm w dużej mierze są właśnie ich dokonaniami. Nie ma też wątpliwości, że odpowiadają bezpośrednio za śmierć tysięcy ludzi: czy to poległych w trakcie działań wojennych, czy wymordowanych podczas prześladowań czy też zmarłych w wyniku katorżniczej pracy.

Niemniej jednak nie można winić ich za śmierć 90 procent mieszkańców prekolumbijskiej Ameryki.

Najwięcej ofiar w Nowym Świecie pochłonęły bowiem nie wojny, przymusowa praca i terror, a choroby. W rzeczy samej, gdyby nie one, to ani Hiszpanom, ani Portugalczykom podbój by się nie udał. Te bez wątpienia zostały przywleczone przez białych, jednak nie zrobiono tego celowo. Po prostu mieli oni zbyt małą wiedzę, by móc przewidzieć, jakie efekty będą miały ich kontakty z lokalną ludnością oraz podjąć jakiekolwiek środki zaradcze lub też próby wykorzystania zarazków na swoją korzyść (miały miejsce takie przypadki w Ameryce Północnej, ale dwa stulecia później i na małą skalę). W rzeczy samej sami cierpieli od tych samych chorób, które zanieśli do obydwu Ameryk.

Nie było to więc działanie zamierzone, tylko najbardziej chyba monstrualne, nieumyślne spowodowanie śmierci w dziejach.

Nawiasem mówiąc Indianie w XVI wieku byli i tak zgubieni. Nawet, gdyby Hiszpanie i Portugalczycy nie dotarli do Ameryki, to w tym samym okresie holenderskie statki rybackie docierały już bardzo blisko obecnych wybrzeży Kanady. Najdalej pięćdziesiąt lat później jedni i drudzy założyliby swe bazy na wybrzeżu, weszli w kontakt z tubylcami i zarazili ich ospą, odrą i innymi świństwami.

Motywacja:

Istnieje pewna subtelność, która różni totalitaryzmy XX wieku od krwawych tyranów przeszłości z Czyngis-chanem włącznie. Otóż: dla tamtych mordowanie stanowiło środek. Dla nazioli i komuchów cel sam w sobie.

Zarówno jedni, jak i drudzy stawiali sobie za cel budowę lepszego świata. By to osiągnąć należało w drodze rewolucji wymordować duże ilości ludzi. W wypadku komunistów była to klasa (czy też klasy) posiadające. W wypadku nazistów: rasy gorsze, istniejące ich zdaniem tylko po to, by dokuczać Niemcom. Śmierć jednych i drugich stanowiła niezbędny warunek osiągnięcia przez ludzkość szczęścia.

Uśmiercenie ich było celem nadrzędnym.

Ewentualne inne efekty, jak grabież pozostawionego majątku, zajęcie terytorium, zwalczanie wrogów politycznych, ukaranie buntowników czy pacyfikacja odwiecznych wrogów były tylko efektami ubocznymi.

W efekcie mordowano ludzi niewinnych i tak naprawdę bez powodu. Co więcej: zabijano też ludzi pożytecznych i będących zwolennikami lub potencjalnymi sojusznikami swoich morderców, tylko dlatego, że nie pasowali do przyjętego klucza. Tak więc ani Stalin nie wahał się zabijać członków Partii i oddanych zwolenników komunizmu, ani Hitler odznaczonych niemieckimi wyróżnieniami, żydowskich weteranów I wojny światowej…

Należy zauważyć, że masowe zbrodnie, gdzie jedynym kryterium doboru ofiar była przynależność rasowa, narodowa lub klasowa należały do rzadkości. Jeżeli już, to najczęściej pojawiał się jakiś czynnik dodatkowy, jak chęć zagarnięcia majątku ofiar, konflikt polityczny, zemsta, ukaranie buntu, próba wymuszenia postanowień traktatów lub przynajmniej czynnik religiny…

Dobrym przykładem może tu być Masakra w Verdun, wymieniona w pierwszym akapicie. Stanowiła ona zwieńczenie trwającej trzy lata kampanii Karola Wielkiego. Wojna zaczęła się od głębokiego najazdu Sasów na ziemie Franków, którzy wtargnęli na blisko sto kilometrów w głąb ich terytorium. Przymuszony opinią publiczną Karol Wielki dokonał najazdu odwetowego, pokonał Sasów oraz wziął licznych zakładników, których życie miało być gwarantem pokoju. Niestety w następnym sezonie rabunkowym Sasi, nie bacząc na życie swych towarzyszy ponowili najazdy.

W odpowiedzi Karol Wielki zajął ich terytoria i wprowadził swoje wojska na ich terytoria, ustanawiając garnizony, mające pilnować pokoju.

Nie dało to owoców, niedługo później na ziemiach Sasów doszło do buntu.

W ten sposób sytuacja powtarzała się przez następne lata.

Koniec końców Karol Wielki doprowadził do Masakry pod Verdun, łamiąc w ten sposób opór oraz potencjał militarny przeciwnika.

Podsumowując:

Druga wojna światowa i związane z nią zbrodnie były zjawiskiem bez precedensu. Oprócz podbojów Czyngis-chana i zbrodni komunistycznych żaden inny akt okrucieństwa w dziejach ludzkości jednocześnie:

• nie pochłonął takiej liczby ofiar

• nie został przeprowadzony z taką planowością

• i nie był tak bezzasadny

Tak więc porównywanie kogokolwiek spoza tej listy do Hitlera czy też Hitlera do kogokolwiek spoza niej jest błędem.

Nie jestem też pewien, czy Czyngis-chan nie jest krzywdzony poprzez stawianie go na tej samej liście, co Hitlera i Stalina. Aczkolwiek jego zbrodnie są równie wielkie, to służyły one zaspokojeniu chęci podboju i rabunku, a nie mordowaniu dla mordowania. Działał więc w zamiarze ewentualnym, a nie z premedytacją.