Harry Potter – wrażenia i spostrzeżenia z lektury tomów I-IV:

Przy okazji publikacji Gambitu Mocy redaktorka zahaczyła mnie o luki wiedzowe o Harrym Potterze. Postanowiłem więc wówczas odświeżyć swoją wiedzę o tej książce i nabyłem cały cykl, gdy tylko miałem wolne środki. To natychmiast trafiło na Kupkę Wstydu, gdzie spoczywało do niedawna. Obecnie, jak widzicie: morduję tą książkę od kilku miesięcy.

Pora podzielić się więc uwagami związanymi z tą książką, tak jak dzieliłem się tymi związanymi z Władcą Pierścieni.

Tom I:

W tym świecie są wampiry:

O Quirrelu krąży plotka, że nosi turban w wyniku spotkania z wampirem. Skoro krąży ona wśród czarodziejów czystej krwi należy uznać, że w Potterwerse istnieją wampiry jako oddzielna inteligentna rasa oraz siła*.

Należy zauważyć dwie rzeczy: po pierwsze Potterwerse zaczyna się robić dziwnie podobne do WoD-a i Dresdena. Po drugie: zastanawia w takiej sytuacji ich status. Wampiry wyraźnie nie brały udziału w obydwu wojnach: trudno je sobie wyobrazić walczące po stronie Ministerstwa Magii lub Zakonu Feniksa, nie ma też (przynajmniej do tomu piątego włącznie) ani jednej wzmianki o jakimkolwiek wampirze służącym Voldemortowi.

Z drugiej strony: ministerstwo magii najwyraźniej nie zdołało ich wybić. Przypuszczać więc należy, że stanowią one niezależną siłę, równie istotną, co czarodzieje. Jeśli tak, to prawdopodobnie one były głównymi zwycięzcami obydwu wojen między czarodziejami.

*Spostrzeżenie to odnosi się do mojego stanu wiedzy w momencie, gdy czytałem tom pierwszy. Późniejsze niezbicie potwierdziły istnienie wampirów w tym świecie.

Harry uczy się leczyć ukąszenie wilkołaka:

 

A wilkołactwo miało być nieuleczalne…

Może chodzi o złagodzenie objawów? Albo po prostu stabilizację ofiary? Lub niedopuszczenie do rozwoju choroby?

Aczkolwiek przypuszczam raczej, że Rowling na tym etapie nie miała jeszcze pomysłu na to, jaką w jej książkach rolę będą pełnić wilkołaki.

Tom II:

MacGonnal wyczarowuje jedzenie:

Ma to miejsce po tym, jak Harry i Ron zostają złapani po rozwaleniu latającego samolotu o wierzbę bijącą. Wówczas, zamiast na ucztę trafiają na szlaban. MacGonnal lituje się nad nimi i wyczarowuje dla nich kanapki.

Z siódmego tomu dowiemy się, że się nie da.

Nawiasem mówiąc te dziwne „prawa magii” od zawsze wydawały mi się naciąganie. Skoro można zmienić poduszeczkę do igieł w jeża, to czemu nie można jej zmienić w kanapkę? W końcu czymże jest jeż, jak nie mięsem?

Co chwila padają wzmianki o wampirach:

Tak średnio raz na pięćdziesiąt stron.

To musi być dość pospolity, lub przynajmniej budzący lęk gatunek.

Tom Riddle wspomina, że Hagrid próbował hodować szczeniaki wilkołaków pod łóżkiem:

Kolejna, poważna nieścisłość w naszej wiedzy o wilkołakach. Z tego, co później się o nich dowiadujemy wyraźnie wynika, że wilkołaki nie mają szczeniąt.

IMHO sprawa jest prosta: Rowling napisała, co napisała, byle coś napisać, nie mając klarownej wizji tego gatunku, potem wpadła na pomysł nauczyciela wilkołaka i starsza wersja poleciała do kosza. Dziwi jednak to, że przez 20 lat nikt tego nie poprawił.

Drugie wyjaśnienie jakie mi przychodzi na myśl, to podział wilkołaków na mioty homid i lupus czyli pochodzące od ludzi i wilków, jak w Wilkołaku: Apokalipsie. Szczenięta tych ostatnich Hagrid pewnie mógłby chodować.

Wygląda na to, że w dziejach Hogwartu były tylko trzy osoby znające Wężomowę:

Czyli Sallasar Slytherin, Tom Riddle i Harry Potter. Skoro ta umiejętność jest tak rzadka, to skąd inni wiedzą, że w ogóle istnieje? I dlaczego budzi taki strach? Bo szczerze mówiąc wydaje mi się ona strasznie nieznaczącym szczegółem: Riddle miał tyle straszliwych umiejętności, że Wężomowa przy nich jest tylko nic niewartym dodatkiem, nawet mało złowróżbnym. Umiejętność w rękach Slytherina jest tak naprawdę mało istotnym detalem sylwetki postaci historycznej. To trochę tak, jakby wszyscy dziś pamiętali, że Mieszko I lubił sklejać statki z papieru. Nawet jeśli faktycznie lubił, to tylko mediewiści będą tego świadomi, a i to nie wszyscy.

No ale nie pierwszy raz społeczeństwo czarodziejów okazuje się pełne uprzedzeń i zabobonnu.

Skąd wzięły się skrzaty domowe?

Skrzaty domowe są bardzo ciekawą rasom. Są to służebne i służalcze istoty, które wypełniają rozkazy bogatych rodów czarodziejów. Wiemy o nich niewiele. Mimo to wydają mi się one zagadkowe.

Za wyjątkiem nielicznych (Zgredek) nie pragną wolności. Mają jednak inteligencję, wolną wolę i wcale nie małą moc magiczną. Wydaje się też, że spokrewnione są z bardzo buntowniczymi goblinami, które wszczynały liczne rebelie przeciwko czarodziejom (może wampiry są sojusznikami goblinów?). Tą ostatnią tezę moim zdaniem uzasadnia Mróżka, która o Zgredku powiedziała, że „zachowuje się jak pospolity goblin”.

Pytanie więc brzmi skąd się wzięły? Bo nie wyglądają mi na płody ewolucji, ani nic, co można by spotkać dziko.

To gobliny, które po pokoleniach niewolnictwa wykształciły u siebie kulturę zależności i dumy z pracy?

Analogicznie „udomowiona” inna, podobna rasa? Wersja anglojęzyczna nazywa je „house elf”, a w piątym tomie dowiadujemy się o nieśmiałkach (innych, czarodziejskich stworzeniach), że zjadają korniki i jajeczka elfów… Może więc jest to udomowiony szczep dzikich elfów?

A może są to jakieś stwory, być może złośliwe, na które nałożono dziedziczny, wielopokoleniowy Imperius lub Geas, albo zmuszono do służby jakąś inną magią?

Albo stworzone magią bioroboty lub sztuczna rasa niewolników uzyskana dzięki czarodziejskiej inżynierii genetycznej?

Tom III:

Znowu wampiry:

Na stronie 45 Harry stwierdza, że nigdy nie widział wampira, ale widział ich podobizny na lekcjach obrony przed czarną magią.

Wnioskować więc można, że ich stosunki z czarodziejami są co najmniej wrogie. Być może dlatego nie poparły Voldemorta: bowiem obie rasy się nienawidzą i są w stanie zimnej wojny? A może odmówiły mu pomocy z cynizmu: niech się czarodzieje zabijają! Każdy kolejny martwy, to jeden wróg mniej!

Mają w tym świecie też i krasnoludy:

Są one wspomniane co najmniej dwa razy:

• Wynajął je Lockhart w II tomie na walentynki.

• „Gburowate krasnoludy” gościły też w Dziurawym Kotle podczas pobytu Harrego Pottera w tym lokalu.

Tom IV:

Szkół jest strasznie mało, a czarodziejów strasznie dużo

W czwartym tomie poznajemy uczniów dwóch konkurencyjnych szkół magii: Dumstrangu i Beauaxbatons. Z Pottermore dowiedzieć się można, że szkół jest ogólnie rzecz biorąc jedenaście. Wydaje mi się, że jest to bardzo mała liczba, jak na dość wydawałoby się liczną społeczność. Tym bardziej, że ten sam tom opowiada też o międzynarodowych igrzyskach Quiditcha, w których, na widowni znajduje się sto tysięcy czarodziejów.

W takim wypadku wydaje mi się niemożliwe, by wszyscy oni uczęszczali do szkół czarodziejów.

Przy założeniu, że do jednej klasy uczęszcza średnio 25 uczniów, a człowiek żyje 77 lat dawałoby to ogólną populację 84700 uczniów wszystkich szkół. Jest to mniej niż podane 100.000, aczkolwiek niewiele. Jednocześnie wydaje się mało prawdopodobne, by wszyscy oni wybrali się w jednym momencie na igrzyska sportowe. Tym bardziej, że pewnie pewien odsetek widzów mogły stanowić też wilkołaki, wampiry i inne stworzenia, które mogą zamaskować się wśród ludzi… Myślę też, że część widzów mogli stanowić harłacy i mugole, bowiem wielu czarodziejów jest półkrwi lub wywodzi się z mugolskich rodzin. Trudno oczekiwać więc, by nie zabrali małżonek i rodzin.

Tak więc podejrzewałbym raczej, że nie wszyscy czarodzieje uczęszczali do Hogwartu i podobnych szkół. Myślę, że trafiały tam dwie kategorie uczniów: najzdolniejsi (i być może najbogatsi) uczniowie czystej krwi i półkrwi, którzy zapewne opłacali czesne. Oraz uczniowie wychowani wśród mugoli, którzy jednak mieli na tyle duży, wrodzony dar magiczny, że nie dało się go bezpiecznie ukrywać. Tym czesne opłacało Ministerstwo Magii.

Myślę, że to mogło być jedną z wielu przyczyn na płaszczyźnie czysta krew – mugolaki.

Łowca wampirów:

Jeden z czarodziejów w trakcie paniki po meczu stwierdza, że jest łowcą wampirów.

Interesująca jest funkcja łowcy wampirów oraz to, jak rzutuje ona na stosunki między obydwoma typami stworzeń. Myślę, że te mogą przypominać to, co jest w Dresdenie: niechętny pokój z okresowymi eskalacjami walki.

Różdżki, a nieludzie:

Żadnemu nieludzkiemu stworzeniu nie można używać różki.

Osobiście podejrzewam, że różdżki są wzmacniaczami magii. Dzięki nim czarodzieje mają znaczącą przewagę nad goblinami, olbrzymami, krasnoludami czy wampirami. Myślę też, że boją się, że – gdyby ich konkurenci dostali do nich dostęp – to ich przewaga skończyłaby się.

Jednocześnie mogłoby to oznaczać koniec tajemnic tego świata, bowiem gobliny i spółka mogą mieć inne podejście do kwestii tajności…

Myślę też, że ongiś, podczas Wojen Olbrzymów i Rebelii Goblinów magiczne stworzenia w ten czy inny sposób dostały się do różdżek i dawały łupnia.

Tak czy siak myślę, że w świecie czarodziejów istnieje coś w rodzaju „pax romana”: pokój utrzymywany siłą.

Magia codziennego użytku i podejście Rowling do niej:

Nie lubię magii codziennego użytku. Po prostu nie trawię. Jednak w prozie dwóch pisarek mi ona nie przeszkadza: u Le Guin i u Rowling.

Myślę, że wynika to z różnic w przedstawianiu zjawiska. Typowe przedstawienie wygląda tak: „Jak to w średniowieczu nie mieli światła elektrycznego? Nie wyobrażam sobie takiego życia! Niech czarodzieje zrobią, że każdy ma w domu świetliste kryształy!”

W efekcie klimat leci na łeb na szyję, a to, co miało być krainą fantasy rządzoną przez magię i miecz staje się jakimś dziwnym alt-science fiction w realiach XX wieku. Tymczasem Rowling i Le Guin potrafią z tego jakoś wybrnąć. Może dlatego, że u nich ta magia faktycznie jest nową jakością, a nie zastępnikiem dla współczesnej techniki? Bo urządzenia i instytucje w Harrym Potterze faktycznie są nowymi jakościami, a nie tylko zastępstwami osiągniętymi za pomocą innych środków.

Cedrik zmienia kamień w psa:

Nie wiem, jak dla was, ale dla Beara Gryllsa psy to jedzenie… Dla miliarda Chińczyków w sumie też.

Serio: nie rozumiem dlaczego, jeśli da się zmienić substancję nieorganizczną w organiczną, to nie da się wyczarować jedzenia?

Czarodziejski wymiar (nie)sprawiedliwości:

W tomie tym mamy możliwość obejrzenia bliżej, jak działa czarodziejski wymiar sprawiedliwości. Przy okazji dowiadujemy się też o istnieniu Veritaserum oraz o możliwości czytania w myślach…

Dowiadujemy się też, że Crouch Senior zesłał Syriusza do Azbakanu bez sądu, podczas procesu własnego syna nie pozwolił temu ostatniemu zeznawać, a wielu zwolenników Voldemorta, jak Lucjusz Malfoy zdołało się wymigać kłamiąc…

Dlaczego nie czytano im w myślach? Dlaczego nie podano im veritaserum? Dlaczego nie odbył się proces ani Syriusza Blacka, ani Croucha Juniora? Dlaczego nie obiecano im obniżenia wyroków w zamian za współpracę?

Prawdę mówiąc jestem w stanie uwierzyć w tego typu fuszerkę na najwyższych szczytach władzy, bo powiedzmy sobie szczerze: mieszkam w Polsce, a i czytało się trochę o XIX wiecznym, angielskim ustroju i polityce. Niemniej jednak to woła o pomstę do nieba.

Knott, Crouch i dementor:

W jednej z ostatniej scen młody Crouch leży spętany na ziemi, w towarzystwie ministra magii Knota, pojawia się mający odeskortować go dementor, a następnie kradnie mu duszę, efektywnie pozbawiając śmierciożercę życia.

Na oczach najwyższej władzy prawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, bez jakichkolwiek wyroków.

Super. Sprawiedliwość tańczy i śpiewa.

Idiota Knott nie pomyślał nawet, że młodego należy choćby przesłuchać na temat tego, w jaki sposób zdołał uciec z Azbakanu. Albo, że dementor, tak szybko zadając śmierć i potępienie może po prostu chcieć zamknąć usta niewygodnemu świadkowi…

Ewolucja Rona:

Prawdę mówiąc nie podoba mi się sposób, w jaki rozwija się charakter Rona Weasleya, tym bardziej, że znam takich ludzi. Ron zaczyna objawiać silne kompleksy i poczucie niższości z powodu swej biedy.

Tacy ludzie źle kończą, zwykle jako zgorzkniali nieudacznicy winiący cały świat za swoje niepowodzenia.

WESZ: żart raczej niesmaczny:

Jednym z głównych niedociągnięć Rowling jest to, jak potraktowała skrzaty domowe, oraz, że próby ich uwolnienia przez Hermionę przedstawiane są jako żart.

Jestem w stanie uwierzyć w to, że skrzaty domowe odczuwają dumę ze swojej służby, są szczęśliwe pomagając ludziom oraz nie chcą wolności. Być może tak stworzył je Bóg, ewolucja lub „inżynierowie genetyczni” spod znaku różdżki i kociołka… Być może taka jest ich kultura…

Niemniej jednak, nie wiem czy wiecie (bo o „syndromie sztokholmskim” słyszał pewnie każdy), że spora część niewolników pracujących na plantacjach uważała się za szczęśliwych wykonując swoją pracę i twierdziła, że panowie są dla nich dobrzy i o nich dbają. Ci, którzy tego nie robili w ten czy inny sposób opuścili plantację: mało który uciekł, większość pomarła wskutek kar i ciężkiej pracy (też będącej formą kary). Tak więc subiektywne przekonanie pokrzywdzonych o sprawiedliwości takiego ładu społecznego nie jest tu istotne.

Jeśli skrzaty po prostu to lubią i godzą się na poniżające warunki pracy bo tak, to niestety, ale jest to wyzysk… Wyzysk, to wobec polskiego prawa sytuacja, gdy jedna ze stron wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia.

To, że Skrzaty nie dostają wypłat, przywilejów lub szacunku godnego wykonywanej przez nie pracy ponownie urąga poczuciu sprawiedliwości.

Hermiona ma absolutną rację walcząc o ich prawa, a to, że autorka traktuje ją jak śmieszną świadczy nie najlepiej o autorki inteligencji.

W sumie to nie dziwię się Smierciożercom i goblinom:

W istniejącym układzie nie dziwię się ani goblinom, że wzniecały bunty, ani Smierciożercom, że postanowili sięgnąć po władzę. Po prostu świat czarodziejów jest taką paskudnym autokrytaryzmem, gdzie władzę niemal absolutną posiada Minister Magii. Autorytaryzmu nie należy różnić z totalitaryzmem, różni je wiele cech:

	Totalitaryzm	Autorytaryzm:
Charyzma przywódcy	Wysoka	Niska
Koncepcja roli	Lider jako funkcja	Lider jako jednostka
Władza	Prywatna	Publiczna
Korupcja	Niska	Wysoka
Oficjalna ideologia	Obecna	Nie istnieje
Ograniczony prulalizm	Nie istnieje	Obecny
Legitymacja prawna władzy	Obecna	Nie istnieje

Niemniej jednak nie mając możliwości wpływania na to, jak ten świat będzie wyglądał musieli sięgać po rozwiązania zbrojne.

Ja też osobiście bym się buntował.

Światek czarodziejów to bowiem małe, żałosne państewko pokroju Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, Białorusi czy putinowskiej Rosji, choć porównywanie go do tego ostatniego tworu jest dla Rosji obrazą.