O tarczowniczkach i czarnych rycerzach:

Od jakiegoś czasu w internecie ma miejsce rant o pojawianie się postaci kobiecych i kolorowych w seriach pseudo-historycznych w rodzaju Lagherty w serialu Vikings, czarnego Lancelota w (bodajże) Once Upon A Time, czy ostatnio czarnego Achillesa w jakiejś, miernej adaptacji Iliady. Dziś spojrzymy na problem okiem historyka. Stańmy więc do walki ze smokiem politycznej poprawności.

Tarczowniczki:

Postać Ragnara Lodbroka opisana została w szeregu źródeł. Były to: Gesta Danorum („Czyny Duńczyków”), angielska kronika pióra Saxo Gramatyka, Saga o Ragnarze Lodbroku i Saga o Synach Ragnara. Nie wiem, czy obydwie sagi zostały w Polsce wydane, z całą pewnością mamy jednak dobre tłumaczenie Gesta Danorum. Wystarczy do niego zajrzeć, by znaleźć następujące kawałki:

Myślę, że to wyjaśnia temat obecności karczowniczek w The Vikigs bez konieczności dywagacji o kobiecych grobach i znalezionych w nich mieczach prowadzonych przez archeologów.

Ach, jak to dziwne, ze w bajce o zmyślonym wikingu pojawia się bajkowa kobieta z tej samej bajki…

Czarni rycerze:

Jeśli chodzi o legendarnych rycerzy, to posiadamy trzy, duże kompleksy materiału opiewającego ich czyny. Są to: cykl legend i romansów rycerskich o królu Arturze, cykl romansów rycerskich o Karolu Wielkim oraz Żywota Świętych, w szczególności świętych orężnych. Do nich należy dodać też grecki Cykl Epicki złożony z Illiady i Odysei przypisywanych Homerowi oraz szeregu, powiązanych z nimi pomniejszych eposów.

Jeśli chodzi o cykl arturiański, to wśród postaci należących do współczesnych mniejszości wymienić należy następujących rycerzy:

• Escanor Ogromny, syn olbrzyma i czarownicy.

• Esclabor, murzyn, możny z Babilonu, ojciec Palamedesa, Safira i Segwaridesa.

• Morien, syn Aglovala poczęty z czarną, chrześcijańską księżniczką, którą Agloval bzyknął na ziemia Maurów.

• Palamedes, murzyn, rycerz okrągłego stołu

• Safir, murzyn, rycerz okrągłego stołu

• Segwarides, murzyn, rycerz okrągłego stołu

• Sagremor, rycerz okrągłego stołu, który czasem jest murzynem, czasem Węgrem, a czasem synem cesarza bizantyjskiego.

W cyklu o Karolu Wielkim natomiast:

• Angelica: córka króla Indii lub Chin, która, wygnana przez złych ludzi ze swojego kraju skryła się na dworze Karola Wielkiego, po licznych przygodach zakochała się w pospolitym żołnierzu Maurów i razem wyjechali do Chin.

• Bradamanta, siostra Rinaldo, wojowniczka, zakochana w Ruggiero odmówiła ślubu z nim póki ten nie przyjął chrztu.

• Brandimarte, murzyn, saraceński rycerz, który zaprzyjaźnił się z Orlando i przyjął chrzest z jego ręki.

• Carahue, murzyn, saraceński rycerz pokonany i ochrzczony przez Olgierta Duńczyka, potem jego giermek.

• Firebras, murzyn, półgigant, saraceński rycerz, zażarty wróg Rolanda i Oliviera, pobity w bitwie przyjmuje chrzest i walczy po stronie Karola Wielkiego, a po wojnie jest z jego ręki namiestnikiem połowy Hiszpanii (drugą włada jego szwagier)

• Marfia: królowa Indii i kobieta-rycerz, walcząca po stronie Saracenów. Gdy dowiedziała się, że jej rodzice byli wyznania chreścijańskiego dołączyła do wojsk Karola Wielkiego.

• Ruggiero: mulat, syn saraceńskiej księżniczki i chrześcijańskiego rycerza, wychowany w wierze Islamskiej, potem ochrzczony.

• Sacripante: murzyn, saraceński rycerz, który zakochał się w Angelice, bronił ją, gdy została oblężona w Albracca i przeszedł na chrześcijaństwo.

Tesli chodzi o żywota świętych, to znam je słabo, tym bardziej, jeśli weźmie się pod uwagę ich ilość. Do głowy przychodzi mi w prawdzie cały poczet świętych wątpliwych oraz takich, którzy umarli śmiercią zasłużona, zapracowana, kompromitującą lub komiczną, jednak jeśli chodzi o kolorowych i wojowniczki, to do głowy przychodzą mi tylko:

• Święty Maurycy zwany tez Świętym Maurem, przedstawiany jako murzyn.

• Święty Krzysztof Psiogłowiec, którego w średniowieczu (i we współczesnym prawosławiu_ czczono jako psiogłowca.

Czarni Trojanie:

Wśród uczestników wojny trojańskiej wymienia się natomiast następujące postacie genderowe:

• Ainia: amazonka, towarzyszka Pantazylei, zabita przez Achillesa.

• Antianeira: królowa Amazonek, dowodziła armią amazonek po śmierci Pantazylei, po tym, co dokonał Achilles rozkazała okaleczać męskich jeńców.

• Clete: amazonka, przyboczna Pantazylei

• Ezop, murzyn, przyboczny Memnona

• Helena, córka Titurusa (nie mylić z Heleną Trojańską), wojowniczka, nie-amazonka, walczyła pod Troją, została zabita przez Achillesa

• Memnon, król Etiopii, walczył po stronie Trojan, dowodził kontratakiem na lądujących Greków i o mało nie zepchnął ich z powrotem do morza. Zabity przez Achillesa.

• Pantazylea, królowa Amazonek, walczyła po stronie Trojan, została zabita przez Achillesa, który następnie zgwałcił jej zwłoki.

Przyczyny takiej sytuacji:

Teraz pytanie brzmi: skąd to się wzięło? Otóż należy wziąć pod uwagę, że we wszystkich trzech przypadkach: sagach bohaterskich, eposach rycerskich i wielkich poematach epickich mamy do czynienia z materiałem o charakterze głównie artystycznym. Opowiadane w nich historie są historiami fikcyjnymi, najczęściej stworzonymi na kanwie przekazywanych z ust do ust wydarzeń o charakterze legendarnym, które mogły lecz nie musiały być oparte o prawdziwe wydarzenia. Odległość między tymi wydarzeniami, a okresem życia autorów tych sag zwykle była znaczna: Ragnar Lodbrok, jeśli już, to żył około VIII wieku, opowieści o nim powstały w wieku X-XI, a spisano je najpewniej w XII-XIII. Król Artur: około wieku V, opowieści o nim w obecnie znanej postaci rodziły się między IX a XVI wiekiem, Karol Wielki: w VIII wieku, opowieści o nim w wieku XI. Wojna trojańska została stoczona w XII wieku przed naszą erą, a poematy epickie o niej w wieku IX przed naszą erą.

Między nimi były zwykle dwa-trzy stulecia odstępu. Twórcy nie przekazywali historycznego obrazu, tylko najczęściej bajkowy.

Twórcy tych opowieści mieli kilka celów. Po pierwsze: chcieli, by ich dzieł chętnie słuchano, ztąd obecność postaci budzących sensacje i zdumienie u słuchaczy: kobiet-wojowników (pamiętajcie, że mówimy tu o silnie patriarchalnych społecznościach, zresztą, towarzyszka broni to bardzo silna, męska fantazja), przybyszów z dalekich stron, istot legendarnych, potworów etc.

Po drugie: chcieli, by uważano je za ważne. Stad obecność bogów i ich potomków, podkreślająca znaczenie omawianych wydarzeń.

Po trzecie: często działali na zamówienie lub pod patronatem królów, a niektórzy też zapewne dobrowolnie wspierali ich ideowo. Chcieli owych królów pokazać z jak najlepszej strony, więc wiązali ich życiorysy z różnorakimi, budzącymi zainteresowanie postaciami.

Stad taka, a nie inna sytuacja.

Należy też zwrócić uwagę na to, że autorzy ci działali w innych realiach społecznych niż my oraz posiadali odmienna od nas mentalność.

Arturiańsko-Karoliński kocioł narodowościowy:

Ogólnie rzecz biorąc geneza i przesłanie eposów rycerskich nie są znane. W zasadzie istnieją dwie szkoły ich interpretacji: w jednej przedstawiały one rycerzy idealnych, z którym to ideałem raczej trudno się zgodzić, biorąc pod uwagę to, jak bezmyślni byli to ludzie. Taka interpretacje przedstawia choćby Boy Żelański.

Druga szkoła, mniej rozpowszechniona w Polsce uważa, że eposy te przedstawiały przede wszystkim grzech. Romanse rycerskie recytowano w czasie wolnym, który można było poświecić sprawom pobożnym. Współcześni dobrze zdawali sobie sprawę z tego, że poświęcenie ich rozrywce jest grzechem, tak wiec, by uspokoić sumienie umieszczano w nich, niekiedy rażące po oczach, religijno-moralne przesłanie, przypominające o konsekwencjach grzechów. Tak więc Roland ginie w wyniku własnej pychy, król Artur z ręki bękarta spłodzonego z własną siostrą, Lancelot i Tristan w efekcie romansu z żonami przełożonych i tak dalej…

Oba cykle powstawały w kręgu kultury francuskiej. Cykl o Karolu Wielkim rodził się w Szampanii, cykl o Arturze: w Bretanii. Bretania jest księstwem na północy, które aż po wojnę stuletnią to zyskiwało, to traciło niezależność. Po dziś dzień jej ludność mówi własnym jerzykiem. Jej nazwa pochodzi od Brytów, a raczej gallo-rzymskiej arystokracji, która zbiegła tam po inwazji Anglów i Sasów. Cykl arturiański powstawał na podstawie opowieści dziwnej treści o oporze przed najeźdźcami i ostatecznej klęsce z ich rąk, jakie tam snuto.

Cykl o Karolu Wielkim powstał w najbogatszych i jednocześnie najbardziej zagrożonych ze strony muzułmanów prowincjach Francji w trakcie któregoś z kolei rozbicia dzielnicowego Francji. Przy czym myśląc o rozbiciu dzielnicowym Francji należy pamiętać, ze Imperium Karola Wielkiego obejmowało nie tylko obecna Francję, ale tez Niemcy, Szwajcarię, północne Włochy i Austrię. Koniec końców skurczyło się natomiast do plamy wielkości dwóch-trzech województw.

Ich autorzy umieszczając w swych opowieściach ten tygiel narodowościowy zmagali się z dwoma, zazębiającymi się problemami. Były to:

Konieczność podkreślenia pozycji władcy:

Król Memnon we własnej osobie.

Po pierwsze: chodziło o pokazanie pozycji obydwu obrosłych legendami królów: Artura i Karola Wielkiego oraz podkreślenia ich dokonań. Stąd obydwaj robią dla nas niedorzeczne rzeczy: Artur toczy wojnę z fikcyjnym cesarzem Rzymu, a Karol Wielki podbija Babilon i Egipt.

Co ciekawe żadne z tych wydarzeń nie jest głównym tematem akcji. Wszystkie one toczą się gdzieś z boku głównego nurtu akcji, podczas gdy fabula skupia się na kolejnych skandalach towarzyskich dworu.

Służą one pokazaniu jednego: jak wielką, ziemską chwałę osiągnęli obydwaj władcy.

Średniowieczna fascynacja Islamem:

Po drugie: średniowiecze, a przynajmniej średniowiecze Europy Południowej było zafascynowane Islamem, potem fascynacja ta rozlała się także na Anglię, Bretanię i Normandię. Wynikało to z różnicy cywilizacyjnej, jaka istniała między obydwoma kulturami.

Należy zauważyć jedną rzecz: w średniowieczu cywilizacja Islamu była znacznie wyżej rozwinięta pod względem organizacji życia, zamożności, dostępu do dóbr luksusowych, usprawnień technicznych i instytucji życia publicznego. Rożnicę między nami, a nimi polegały na tym, że my się rozwinęliśmy, a u nich zostało to tak, jak było.

Wynikało to z szeregu przyczyn, ale główną była taka, że wszystkie, najgęściej zaludnione i najbogatsze prowincje Cesarstwa Rzymskiego: Egipt, Afryka, Syria, Ziemia Święta, Sycylia, Hiszpania znalazły się w rękach wyznawców Islamu. W rekach Chrześcijan pozostały: Galia, północne i środkowe Włochy, najbiedniejszy region Hiszpanii, Brytania, do której Rzymianie musieli dopłacać, równie słynne z biedy prowincje alpejskie oraz Irlandia i Szkocja, które nigdy rzymskie nie były. Z czasem wpływy chrześcijaństwa rozciągały się na coraz dalej na północ i wschód obejmując takie dzikie tereny jak Kraj Barbarzyńców dziś zwany Niemcami, Hyperboreję, dziś zwaną Szwecją, Pirackie Wyspy dziś zwane Danią, Krainę Trolli dziś zwaną Norwegią, Królestwo Kanibali dziś zwane Węgrami, a nawet na Kraj Psiogłowców, który niestety okazał się krainą wyimaginowaną…

Czyli krainy, gdzie ludność żyła w ziemiankach, paliła w ogniskach wysuszone krowie placki i wszystko trzeba było budować od fundamentów.

W tym czasie Arabowie mieszkali w miastach pamiętających czasy rzymskie, korzystali z rzymskich udogodnień, jak robią to po dziś dzień i usługiwali im chrześcijańscy kastraci.

To budziło poczucie niższości, a sami Arabowie: fascynację.

W miastach więc kupcy ubierali się w arabskie stroje, by pokazać jacy są światowi, posiadanie saraceńskich niewolników było szczytem mody, a władca, któremu saraceńscy rycerze chcieli służyć dobrowolnie mógł uważać się za prawdziwie potężnego.

A tak składało się, ze saraceńscy rycerze w dużej mierze byli czarni.

Sity zbrojne krajów islamskich składały się w dużej mierze z niewolników, w tym z Etiopów oraz sprowadzanej przez Afrykę czarnych niewolników z Ghany i później: Mali.

Trojanki kocioł narodowościowy:

Nasir, czyli saraceński towarzysz Robin Hooda. Co ciekawe akurat ta postać nie pojawia się w średniowiecznych balladach. Nasir został wymyślony na potrzeby serialu z lat 80-tych, jednak bardzo się przyjął.

Podobnie, a jednocześnie odmiennie wygląda sytuacja w wypadku wielkiego cyklu epickiego Hellenów. Cykl ten składa się z Iliady i Odysei przypisywanych Homerowi oraz utworów: Cypria, Aethiopis (zaginionego), Mała Illiada, Złupienie Troji, Powroty i Telegonia, oraz pewnej liczby otworów apokryficznych, jak choćby Eneida. Żeby było ciekawiej: Aethiopis, Telegonia i Mała Iliada (opowiadająca choćby o koniu trojańskim) zaginęły i znamy je wyłącznie z późniejszych streszczeń. Ostateczna wersja Iliady była nawiasem mówiąc i redagowana kilkukrotnie, po raz pierwszy w starożytności, w bibliotece aleksandryjskiej.

Generalnie losy utworu były proste: każdy skryba dokonywał własnych usprawnień, w efekcie czego powstawały rozliczne, lokalne wersje, następnie dokonywano analizy lingwistycznej, na podstawie której odtwarzano oryginalną wersje, po czym proces ten zaczynał się od nowa. Należy pamiętać, że Iliada była utworem, który żył przez kilkaset lat. Już w czasach Sokratesa był to utwór wiekowy.

By zrozumieć dlaczego dodawano te apokryfy należy wiedzieć, jaką rolę miał Cykl Epicki.

Utwory te recytowane były na zebraniach publicznych. Jego celem było dostarczanie wzorców w życiu prywatnym i publicznym, zarówno poprzez wskazanie przykładów, jak należy postępować, jak i antyprzykładów, jak postępować nie należy. Jako taki legł u podstaw całej, arystokratycznej kultury Hellady, a następnie arystokratycznej kultury epoki hellenistycznej.

Opisywały natomiast wojnę, która dała podstawy współczesnemu światu i w której uczestniczyły wszystkie potęgi owego świata.

Stąd taki mętlik.

Podsumowując:

Ach! Jak dziwnym jest, ze starożytni i ludzie średniowiecza nie mieli mentalności XIX wiecznego, pruskiego nacjonalisty!