Dlaczego fora uschły?

Istnieje społeczne zapotrzebowanie, żeby napisać kilka słów o procesie, który miał miejsce w internecie już kilka lat temu i w zasadzie chyba się już zakończył: o usychaniu for internetowych, co było przyczyną i jak ten proces przebiegał.

Jak pamiętamy, między 2000 i około 2012 rokiem fora internetowe były głównym miejscem życia sieci, a przynajmniej sieci fandomowo-nerdowskiej. Od wielu lat jednak ich pozycja znacząco spada. Większość dawnych twierdz albo już nie istnieje, albo straszą w nich duchy użytkowników. Na ich miejsce nie powstają natomiast nowe. Proces ten ma miejsce nie tylko w Polsce, ale jest ogólnoświatowy. Obecnie wegetują nawet fora, które kiedyś miały miliony userów.

Oczywiście zjawisko to nie dotyczy każdej dziedziny. Są bowiem fora, poświęcone tematykom specjalistycznym, które nadal są bardzo żywe. Z jakiegoś powodu okazało się, że te były trwalsze od for rozrywkowych. Niemniej jednak ogólna tendencja jest taka, jak mówiłem.

Studium przypadku: Azunime:

Pewnego problemu przyniosło mi znalezienie przypadku takiego forum, którego upadek:
a) w miarę dokładnie znam, b) opowiedzenie tej historii nie wywołałoby natychmiastowych kontrowersji.

Wydaje mi się, że najlepszym przykładem możne tu być Azunime.

Azunime było dość znanym serwisem o anime, funkcjonującym w latach 2002-2010. Prowadzone było przez samotnego geniusza Dark Raela i kilku jego padawanów. Było też drugim co do wielkości serwisem z recenzjami anime w polskiej sieci. Niestety, o czym nikt nie wiedział, Dark Rael był chory na białaczkę i pewnego smutnego dnia umarł. Władzę nad serwisem przejęli po nim jego giermkowie oraz najbardziej prominentni forumowicze. Nie wyznaczono nowego administratora, tylko postanowiono władać w sposób „demokratyczny”.

Faktycznie serwis bardzo szybko przekształcił się w oligarchię. Władała nim grupa użytkowników, która rekrutowała się z (części) autorów tekstów, nie zawsze zresztą aktywnych twórczo oraz forumowej szlachty – zaprzyjaźnionej z nimi, ale samemu niemającej większego wkładu we współtworzenie serwisu.

Każda decyzja podejmowana była wskutek glosowania. Dotyczyło to także najprostszych spraw na serwisie, jak publikowanie poszczególnych tekstów. Te oceniane były przez lokalną „radę mędrców”, która podejmowała decyzję, czy dany tekst opublikować, czy odrzucić. Często kierowano się w tym względzie znajomościami i zgodnością z linią ideologiczną lokalnych guru.

W efekcie doszło do sytuacji, że część tekstów leżała miesiącami nie rozpatrzona, bo recenzenci, zajęci recenzowaniem, nie dbali o podtrzymywanie kontaktów towarzyskich, w efekcie czego nie mieli kumpli, którym chciałoby się ich teksty przeczytać. Inne odrzucono, bo nie zgadzały się z opinią tego czy innego guru, albo dlatego, że ktoś chciał poczuć się ważny.

W efekcie, cześć recenzentów obraziła się na serwis i przestała pisać. Inni, którzy współpracowali również z Tanuki, widząc różnicę w kulturze pracy na tym serwisie (redakcja Tanuki uważa, że recenzent ma oczy i mózg, więc wie co pisze, więc przyjmuje każdą recenzje; chyba, że dowody wskazują jasno, że recenzent jednak mózgu nie posiada) zmieniła stronę.

Na serwis zaczęło spływać coraz mniej tekstów i w efekcie tego jego oglądalność spadła, a na forum zaczęło przychodzić coraz mniej ludzi. Zabawa straciła więc atrakcyjność także dla forumowej szlachty, która nie mogła się już dłużej czuć ważna i w efekcie wykonywała coraz mniej pracy. Rozpoczęło to spiralę śmierci: mniej pracy oznaczało mniej użytkowników, a to jeszcze mniej fejmu, więc jeszcze mniej pracy. Błędne koło trwało. Pod koniec roku 2010 lub na początku 2011 serwis znikł z sieci na skutek nieopłacenia serwerów.

Redakcja Tanuki.pl, która około 10 procent odsłon miała dzięki przekierowaniom z Azunime, której Dark Rael był przez wiele lat członkiem i której członkowie również mieli swój wkład w rozwój serwisu oraz (jak niżej podpisany) uważali się za jego przyjaciela, podjęła kroki, by ratować jego życiowe dzieło, oferując migrację Azunime na serwery Tanuki. Niestety nikomu nie chciało się nawet odpisać na nasze maile.

Ogólne tendencje rozwoju społeczności:

Obrazek dobrze, choć nadmiernie sarkastycznie ilustrujący sposób powstawania podziału między Szlachtą i Redakcją.

Ogólne tendencje i prawidłowości zachodzące w historii forów pozwalają podzielić historię rozwoju forum na kilka etapów:

• Powstaje grupa kreatywna.
• Grupa kreatywna tworzy serwis i otwiera forum, zwykle jako usługę dodatkową
• A) Na forum nie ma wystarczająco wielu ludzi, by pociągnąć jego istnienie. Po kilku dniach tematy się wyczerpują i forum umiera.
• B) na forum jest wystarczający ruch i funkcjonuje.
• Jego sukces przyciąga kolejnych użytkowników, z których cześć przyłącza się do redakcji.
• Jednocześnie części użytkowników-założycieli zabawa w serwis się nudzi, przestają współpracować i stają się Wielkimi Zasłużonymi.
• Forum rośnie, część użytkowników zaprzyjaźnia się z redakcją, jednocześnie liczba Wielkich Zasłużonych też rośnie. Pojawiają się też pierwsze gwiazdy i anty-gwiazdy niezwiązane bezpośrednio z redakcją.
• Pojawiają się Krewni i Znajomi Królików, zaprzyjaźnieni z ludźmi zaprzyjaźnionymi z redakcją.
• Koniec końców na forum wytwarza się podział klasowy, dzielący użytkowników na trzy klasy: Szarych Userów, Redakcję oraz Szlachtę, która redakcją nie jest, ale czuje się ważna. Czasem pojawia się grupa czwarta: Trolle, złożona z rożnych anty-gwiazd i skandalistów oraz ich followersów.
• Szlachcie coraz bardziej nudzi się główny temat forum i odkrywa, że zamiast anime, RPG, programów etc. bardziej pociąga ją zabawa we własnym gronie i okołoforumowe życie towarzyskie. Jednocześnie Redakcja nadal bawi się w poważny serwis.
• Rozdźwięk między celami  Szlachty a Redakcji rośnie.
• Koniec końców Szlachta, często posiłkując się Trollami podejmuje próbę legalnego lub opartego na werbalnej przemocy zdobycia władzy. Rezultaty mogą być następujące:
• A) Redakcja z jakiegoś powodu okazuje się niezdolna do utrzymania lub wyegzekwowania swej władzy. Tę przejmuje szlachta. Serwis, a z nim Forum pogrąża się w nieróbstwie i chaosie, społeczność traci na atrakcyjności dla Szarych Użytkowników i wymiera.
• B) Redakcja, widząc, że forum jest źródłem ciągłych problemów i zarządzanie nim pochłania więcej energii, niż dowolna inna działalność, puszcza Exterminatus, np. wyłączając je.

• C) Ragnarok. Redakcja i Szlachta walczą ze sobą wyniszczając się nawzajem. Szarzy użytkownicy uznają, że serwis X przeznaczony jest dla idiotów i odchodzą. Na miejscu zostają tylko trolle, które zjadają każdego, kto się tam zapuści.

Mam wrażenie, że zjawisko to wynika głównie ze starzenia się społeczności. O ile w momencie jej powstania wchodzą głównie pasjonaci, tak niestety z czasem ich populacja się zmienia. Ludzie przez lata zmieniają swoje zainteresowania, przestają interesować się tematem zasadniczym. Cały czas jednak pozostają na forum, bowiem wrośli w nie i służy im ono do kultywowania znajomości oraz kontaktów towarzyskich. Ich cele stają się coraz bardziej rozbieżne z celami pasjonatów, co rodzi konflikt.

Obca tkanka:

Są też i inne przyczyny problemów z forami. Pierwszym z nich było zawsze to, że pod względem zarówno społecznym jak i technologicznym były obcą tkanką dla serwisów, których część teoretycznie stanowiły.

Większość for było gotowymi skryptami, które zamontowano gdzieś z boku strony, celem jej uatrakcyjnienia. Działały na innym silniku, niż serwis, w efekcie czego ich zintegrowanie z nim było trudne nawet dla zdolnego informatyka. W efekcie powstawały takie problemy jak konieczność podwójnej rejestracji, by uczestniczyć jednocześnie w dyskusjach na forum i komentarzach.

Powodowało to, że użytkownicy danego serwisu dzielili się na dwie grupy: tych, co pisali w komentarzach i tych, co pisali na forum. Co więcej, szybko dochodziło do sytuacji, gdy poszczególne grupy użytkowników serwisu miały odmienne cele. Redakcja bawiła się w redakcję, Szarzy Użytkownicy przychodzili co jakiś czas przeczytać newsy i artykuły oraz podzielić się swoja opinią o nich, Komentatorzy komentowali w komentarzach, na forum nie zaglądając. Forumowa szlachta zajmowała się głownie kultywowaniem kontaktów towarzyskich we własnym gronie, a trolle mówiły wszystkim dookoła, że są głupi. Powodowało to niezgodę między poszczególnymi grupami użytkowników i niekiedy drastyczne konsekwencje.

Tendencja do zapychania się:

Po drugie: fora były mało wygodne pod względem czystego interfejsu użytkowników. Problemem było to, że szybko się zapychały. Ciągle pojawiające się nowe tematy sprawiały, że starsze schodziły niżej. Gdy wypadły za pierwszą stronę, mało kto do nich zaglądał. Nie przeszkadzało to nikomu na małych i mało ruchliwych forach. Te większe, już po jednym dniu wymieniały się tematami.

Największe wymieniały się tematami w ciągu kilku godzin. W efekcie zmieniały się w chaos. Potencjalnie ciekawe dyskusje uciekały użytkownikom niemal natychmiast. Często pogłębiała go jeszcze moderacja tępiąc powtarzające się tematy (vide niesławna Elektroda, „forum zawierające wszystkie pytania i zero odpowiedzi”). Jako że poza pierwszą stronę nikt nie zaglądał (wg. danych google 99% kliknięć nie wychodzi za 1 stronę) często prowadziło to do efektywnego zakazu zakładania nowych tematów.

Co gorsza, kiepski interfejs użytkownika sprawiał, że dyskusje bardzo szybko ginęły. Wystarczało napisać jeden komentarz nie na temat albo odejść nieco od meritum, wkleić obrazek lub trochę emotikon, a dany temat stawał się nieczytelny.

Serwisy społecznościowe radzą sobie z tym problemem dzięki hierarchii komentarzy i komentarzom do komentarzy, lajkom oraz innym sposobom wyrażenia swojej opinii bez komentarzy, a także mimo wszystko lepszemu, bardziej czytelnemu interfejsowi.

Problemy kulturowe:

Kolejnym problemem okazała się kultura forów. O ile administratorzy zwykle wyznaczali pewne standardy, tępili jednozdaniowce, posty w rodzaju „zgadzam się z przedmówca”, śmieszne obrazki i inne tego typu aktywności, to jak się okazało ludzie właśnie tego chcieli Poszli więc na Facebooka i Twittera, gdzie gros postów to właśnie śmieszne obrazki, kropki nienawiści, offtop i dawanie sobie plusików.

Ekspansja Facebooka:

Ostatnim krokiem, który tak naprawdę dobił fora, była ekspansja Facebooka i innych serwisów społecznościowych.

Największym problemem z internetowymi społecznościami zawsze było wytworzenie pewnej masy krytycznej (niektórzy nazywają to „seed”), której obecność powoduje, że ludzie zaczynają sami ściągać do społeczności. Muszą być to osoby o ciekawych osobowościach, stawiające interesujące pytania, z którymi po prostu fajnie się rozmawia, a jednocześnie otwarte na obcych tak, by każdy, kto przyszedł czuł, że może włączyć się do rozmowy. Jeśli takie są, to istnieje duża szansa na to, że społeczność ruszy. Ludzie po prostu idą tam, gdzie są inni ludzie.

Problem polega na tym, że każdy ma ograniczona ilość czasu. Tak więc może przebywać tylko w kilku społecznościach. Zazwyczaj więc ludzi przyciągają te o największej ilości userów. Co więcej, ludzie mają tendencję do wygody. Jeśli ktoś otacza się tymi samymi osobami, to najczęsciej koniec końców przechodzi do miejsca, gdzie te osoby bytują najczęściej. A także gdzie mu się najbardziej komfortowo rozmawia w takim stylu, jaki lubi.

Problemem forów jest niestety to, że ekspresowo traciły swoich najbardziej wartościowych użytkowników wskutek zarówno niewygodnego interfejsu, konfliktów wywołanych rozbieżnymi celami poszczególnych części społeczności oraz na skutek przyciągania przez społeczność Facebooka.

Ta pierwsza działała prosto: nagle okazało się, że Facebook pełny jest naszych kolegów z liceum, klasy czy studiów. Ludzie się na nim rejestrowali, by spotkać dawno nie widzianych znajomych. Potem okazało się, że pełno jest na nim też ludzi z forów, z którymi łączą nas wspólne poglądy i zainteresowania. Powstały więc odpowiednie grupy.

W momencie, gdy na forach wybuchały większe niesnaski, zwykle kręcone przez kilkunastoosobowe kółka wzajemnej adoracji, ludzie masowo je opuszczali, przechodząc na Facebooka. W efekcie, na forach zostawali sami użytkownicy o niewielkiej lub niekiedy zgoła ujemnej wartości. I życie na nich umierało. Przed powstaniem Facebooka proces ten też miał miejsce, jednak dezerterzy po prostu odchodzili na inne forum; pozostawali więc w ekosystemie. Jedne fora umierały, robiąc miejsce innym. Nadejście Fejsa było jak wycięcie lasu, na którego miejscu zbudowano wieżowiec.

Oczywiście nie wszędzie się tak działo.

Niektóre fora mają na tyle wyspecjalizowana tematykę, że nie da się o niej rozmawiać za pomocą kropek nienawiści. Te po dziś dzień czują się dobrze. Pytanie brzmi też, w którą stronę pójdą serwisy społecznościowe i co stanie się z nimi po nieuchronnym upadku Facebooka. Bo kiedyś wszystko upaść musi.