Magia i (magiczny) miecz: w to się kiedyś grało:

Pora na kolejną odsłonę cyklu o dawnych grach fabularnych. Dziś zajmiemy się tytułem, który w prawdzie taką nie jest, jednak od którego dla wielu fanów tej i innych form rozrywki tak naprawdę wszystko się zaczęło.

Od Magii i Miecz.

Fabuła i akcja:

Magia i Miecz jest planszową grą przygodową. Wcielamy się w niej w awanturników poszukujących Korony Władzy, dającego potęgę i kontrolę nad krainą magicznego artefaktu.

Awanturnika wybieramy lub losujemy na początku gry z puli reprezentujących ich kart. Na wybór składają się dość typowe postacie fantasy, jednak wybór nie ogranicza się na szczęście do AdeDekowskiego schematu 6×6. Tak więc obok elfów, krasnoludów i czarodziejów spotkamy też minotaury, widma czy trolle. Pakiet bohaterów (nazywanych Poszukiwaczami) już w podstawce dość pokaźny rośnie jeszcze w dodatkach.

Poszukiwacze poruszają się po planszy. Ta dzieli się na trzy obszary: zewnętrzny krąg, wewnętrzny krąg oraz środkowy obszar zawierający pułapki chroniące Koronę Władzy. By dostać się do tego ostatniego należy zdobyć specjalny przedmiot nazywany Talizmanem (stąd angielski tytuł gry). W swojej kolejce każda postać porusza się o ilość pól wylosowaną rzutem kości (jak w Chińczyku), mogąc wybrać jednak kierunek ruchu. Pola mają różne instrukcje, które stając na nich musimy wypełnić. Zwykle polecenie wymusza na nas wyciągnięcie jednej lub kilku kart przygód.

Karty przygód stanowią sedno gry. Bywają one zarówno dobre jak i niebezpieczne. Tak więc wpadamy w pułapki, przemierzamy pustynie, znajdujemy skarby, broń i magiczne artefakty, napotykamy potwory, przyjaciół i tajemniczych nieznajomych.

Potwory, podobnie jak postacie opisane są dwoma statystykami. Są to Siła i Moc (Miecz i Magia w Magicznym Mieczu). Dodatkowo postacie posiadają jeszcze Punkty Ran oraz Złoto (które potworom zdarzają się tylko wyjątkowo). Bestie dzielą się na dwa typy: zwykłe, materialne monstra oraz duchy. Z tymi pierwszymi bić będziemy musieli się na muskuły i miecze, z drugimi na czary. Jest to o tyle istotne, że każdy Poszukiwacz ma odmienne statystyki. Jedni (Wojownik, Troll) wyspecjalizowane są w walce fizycznej, tak inni, jak Wiedźma, Mag czy Czarodziejka w walce magicznej. Jeszcze inne są wyśrodkowane między tymi skrajnościami

Dodatkowo każda postać posiada kilka zdolności specjalnych. Nekromancer może zaprzyjaźniać się z duchami, Wojownik przerzuca wyniki w trakcie walki etc. kolejne postacie rozpoczynały grę znając zaklęcia i mogąc je co jakiś czas uzupełniać, każdy inny poszukiwacz walczący z Rycerzem musi walczyć uczciwie, więc siła obydwu wyrównuje się, Wróżka ciągnie jedną, dodatkową kartę na każdym obszarze i odrzuca tą, która jej się nie podoba (świetna zdolność).

Te były kolejnym typem kart. Były jednorazowego użytku i pozwalały na chwilę zmienić zasady gry: pociągnąć więcej kart, dodać Moc do Siły w trakcie walki, poruszyć się o więcej pól, uciec z walki czy nawet ją automatycznie wygrać.

Losowość

Magia i Miecz oraz jej naśladowca były grami co najmniej bardzo losowymi, co często traktowane jest w internetowych recenzjach jako zarzut. Faktycznie w trakcie gry nie decydujemy o zbyt wielu rzeczach: tak naprawdę możemy wybrać tylko kierunek ruchu oraz podjąć decyzję o wykorzystaniu czarów lub przedmiotów jednorazowego użytku.

Nie ma co ukrywać, cecha taka faktycznie istnieje. Jednakże prawdę mówiąc nie zaobserwowałem, by zbyt wielu graczy (prócz recenzentów i „doświadczonych gamerów”), zarówno w latach 90-tych, jak też współcześnie, na nią narzekało. Prawdę mówiąc po kilku pierwszych turach plansza jest na tyle wypełniona, że wybory, mimo, że proste, często są nad wyraz dramatyczne: iść w lewo, w paszczę smoka, czy w prawo, pod miecz konkurencji. Dużo dobrego robią też czary, zwłaszcza, że niektóre postacie sypią nimi jak z rękawa.

Historia:

Magia i Miecz po raz pierwszy została opublikowana w roku 1983 w Anglii przez znaną i istniejącą po dzień dzisiejszy firmę Games Workshop. W latach 80-tych i 90-tych na zachodzie wyszły trzy edycje planszówki. Pierwsza przypominała polskie wydanie i zawierała czarno-białe karty. Druga: była już w pełni kolorowa. Wydanie trzecie, z roku 1994 różniło się od poprzednich, o ile bowiem wcześniejsze miały fabułę osadzoną w bezimiennym świecie fantasy, tak edycję trzecią osadzono w rozwijającym się podówczas uniwersum Warhammera Fantasy. Był to niestety zły krok: likwidacja wielu, lubianych postaci, zastąpienie ich bohaterami owej gry, którzy w wersji planszowej niewiele wnosili oraz zmiany w oprawie graficznej nie zostały bowiem ciepło przyjęte.

I bynajmniej mnie to nie dziwi.

Miałem kiedyś okazję oglądać skany tej edycji w Internecie i po prostu była ona obrzydliwa. Games Workshop na głośną krytykę swojego dzieła zareagował tak, jak ma to w zwyczaju po dziś dzień: obrażając się na cały świat i zamykając linię w 1995 roku. Sytuacja taka trwała do roku 2007, gdy prawa do gry odkupiło amerykańskie wydawnictwo Fantasy Flight Games wydając edycję czwartą, obecną na rynku po dziś dzień.

Polska edycja:

Wydana u nas Magia i Miecz była ewenementem pod kilkoma względami. Po pierwsze: znacząco różniła się grafiką od wersji zachodniej. Jako jedyne wydanie posiadało ono inne ilustracje. Podejrzewam, że przyczyną takiego stanu rzeczy mogło być zacofanie techniczne Polski i wysoki koszt kolorowych ilustracji, choć dowodów na to nie mam. Niemniej jednak z jakiegoś powodu zdecydowano się na zilustrowanie jej od podstaw.

Dzięki temu Magia i Miecz była najładniejszym wydaniem Talismanu. Osobiście uważam, że ilustracje zarówno do niej jak i do Magicznego Miecza, mimo niedostatków i niskiej jakości druku są dużo lepsze nawet od tych do 4 (współczesnej) edycji gry. O ile bowiem pierwsze trzy wydania gry na zachodzie zaopatrzone były w obrazki dość niechlujne, a Talisman: Magia i Miecz zawiera po prostu serię genericowych grafik fantasy, tak ilustracje omawianych wersji były prawdziwymi, małymi arcydziełami…

Oprawa ta została wręcz okrzyknięta najładniejszym wydaniem Talizmanu na świecie. Jest to o tyle ciekawe, że w latach 80-tych i 90-tych słowo „polskie” rzadko dało się zestawić z „dobre”. Wręcz przeciwnie, najczęściej oznaczało ono „wadliwy surogat czegoś z zachodu”.

Dodatki:

Magia i Miecz zdobyła dość dużą popularność, efektem czego było wydanie licznych dodatków. W skład tego towarzystwa wchodziły:

Okładka stanowi ciekawy przykład kanibalizmu ilustracji. Oryginalnie obrazek odnosił się do opowiadania Williama Kinga „Mrok pod światem” ze świata Warhammera Fantasy.

Miasto: było dodatkowym obszarem gry, pełnym sklepów, banków, przestępców i gotowych w każdej chwili umieścić Poszukiwaczy za kratami stróżów prawa. Gracze mogli je odwiedzić, by obkupić się w zaklęcia i broń, wyleczyć rany, ale przede wszystkim by rozwinąć postacie stając się Arcymagami, Królewskimi Czempionami, Hersztami Złodziei i tym podobnymi osobami.

Ogólnie rzecz biorąc był to dodatek pozwalający wzmocnić postać, choć zasadniczo nie kluczowy dla sukcesu w grze.

Podziemia: były kolejną dodatkową planszą, tym razem traktującą o wyprawie w kierunku jądra ziemi. Naszym celem było zdobycie specjalnych kart, które zmieniały warunki zwycięstwa w grze, pozwalając wygrać ją na alternatywny sposób lub uniemożliwić innym graczom zwycięstwo.

Ciekawy, wnoszący sporo do rozgrywki dodatek. Pod względem samego pomysłu prawdopodobnie najlepszy z całej serii.

W Kosmicznej Otchłani: Games Workshop nie byłby sobą, gdyby nie spróbował wykorzystać sukcesu gry na rzecz promocji swoich sztandarowych produktów, co koniec końców skończyło się tragicznie w czasach 3 edycji. Zanim tak się stało twórcy wypuścili dodatkową planszę osadzoną w realiach Warhammera 40.000, pełną takich postaci jak Astropaci czy Space Marines (pol. Kosmiczny Komandos).

Plansza ta była dość mocno krytykowana, nawet mimo tego, że wyobraźnia fanów nie była w tamtych czasach jeszcze tak mocno ograniczona przez tabelki, jak współcześnie. Po prostu pasowała do całokształtu jak pięść do nosa. Nie zmieniało to faktu, że pozwalała ona wzmocnić postać potężnymi przedmiotami (np. piłomiecz i pancerz bojowy w połączeniu dawały przykładowo aż +4 do siły), choć podróż po niej była raczej niebezpieczna.

Smoki: były chyba najsłabiej ocenianym dodatkiem i prawdę mówiąc tym ocenom się nie dziwię. Dodatek nie zawierał bowiem nowej planszy, a jedynie pewną ilość kart Przygód oraz kilka postaci i czarów. Wszystko to było utrzymane w jednakowej, monotematycznej konwencji.

Tak więc większość kart stanowiły właśnie smoki różnych kształtów i kolorów, które można było wmieszać do puli. Do tego otrzymywaliśmy postacie, które z nimi walczyły lub je tresowały…

Wadą tego dodatku była natomiast jego monotonia. Wszystkie karty miały w nazwie owe „smoki”.

Jaskinia: ponownie był to umiarkowanie atrakcyjny dodatek. Jaskinia była oryginalnie polskim projektem, który nigdy nie miał swojego odpowiednika na zachodzie. Jej celem było zdobycie magicznego kryształu, znajdującego się w tytułowej jaskini właśnie.

Ogólnie rzecz biorąc była albo niedotestowana, albo z premedytacją stworzona tak, by zachęcić klientów do kupna oferując im nowe, potężna rozwiązania. Postaci zawarte w niej najczęściej były bardzo niezbalansowane, często stanowiąc silniejszych odpowiedników swoich kuzynów z podstawki, albo też odwrotnie: zbyt słabe, jak Morlok, którym gra jest w zasadzie z góry skazana na porażkę( bowiem traci 1 życie za każdą turę spędzoną poza Jaskinią i Podziemiami).

Koniec polskiego wydania

Pod koniec roku 1992 wydawnictwo Games Workshop cofnęło firmie Sfera licencję na wydawanie Talismanu w Polsce. W efekcie czego Magia i Miecz znikła z rynku.

Powody takiej decyzji są nieznane, a spekulacje na ten temat trwają po dziś dzień. Za prawdopodobne przyczyny podaje się niezadowolenie z wielkości sprzedaży, wałki przy dotyczących jej danych, opóźnienia w płatnościach, zmiany w oprawie graficznej oraz samowolne wydanie nieautoryzowanych dodatków do gry, to jest Jaskini. Jednakże z braku źródeł, które można byłoby uznać za oficjalne lub przynajmniej związane z wydawcą nie da się nic stwierdzić z całą pewnością ani nawet uznać za prawdopodobne.

Osobiście skłaniałbym się raczej ku teorii, że Games Workshop licencję cofnął ze złośliwości. Wydawca ten znany jest bowiem z irracjonalnych decyzji biznesowych oraz zamykania ni z tego ni z owego przynoszących zyski linii wydawniczych (por. Bretonia Army Book, Space Hulk, Mordheim, Manowar, Warhammer Fantasy RPG I ed, Warhammer Fantasy RPG II ed, Warhammer Fantasy Battle).

Tak więc całkiem prawdopodobne jest, że któryś z bonzów owej firmy wstał pewnego dnia rano, odkrył, że znowu musi iść do pracy, na dworze padało, w biurze nie było kawy, za to na recepcji znowu była baba, której nienawidził, więc żeby poprawić sobie humor cofnął licencję Polaczkom.

Magiczny Miecz

Oczywiście nie bylibyśmy sobą, gdybyśmy nie potrafili poradzić sobie z tym problemem, w szczególności, że trwały lata 90-te, złota era kombinatorów. Firma Sfera wpadła więc na genialne w swej prostocie rozwiązanie: wydanie pirackie. To zostało zatytułowana dla niepoznaki Magiczny Miecz i po drobnych zmianach wypuszczone na rynek.

Magiczny Miecz w zasadzie był kalką Magii i Miecza, zmienioną na tyle, by oskarżenie o ewentualny plagiat dało się odeprzeć w sądzie. Jako, że nie da się opatentować metody rzutu kostką zasad praktycznie nie tknięto. Inna natomiast była fabuła (zamiast poszukiwać Korony Władzy walczyło się z Bestią) oraz układ planszy (zmieniono nazwy pól, grafikę oraz dodano trzeci obszar gry). Zmieniono też treść kart Przygód (nazywanych teraz Zdarzeniami) oraz ich nazwy (i w ten sposób np. Goblin stał się Nobbinem).

Część kart była z całą pewnością odpowiedzią na zapotrzebowanie, bowiem znacząco poprawiała atrakcyjność gry. Przykładowo dodano nowych, potężnych wrogów (Wilkołaka i Księcia Demonów), dużo silniejszych niż tych, których spotkać można było w Magii i Mieczu.

Ogólnie rzecz biorąc trudno mi oceniać Magiczny Miecz.

Pomijając sposób, w jaki gra powstała, to pod względem ogólnej atmosfery najbardziej podoba mi się to wydanie gry. Dziwne nazwy, których kontekstu nie sposób zrozumieć w połączeniu z egzotycznymi określeniami niektórych pól (Las Błędnych Ogni, Równina Traw, Ruchome Skały, Dolina Czaszek, Lodowy Las) tworzą atmosferę inności, której, w dość generickowej Magii i Miecz nie było. Grafika jest inna, więcej w niej nasyconych barw, choć na przykład część Kart Zdarzeń korzysta z ilustracji użytych w Magii i Mieczu.

Wadą Magicznego Miecza są zmiany w rozgrywce. Dodanie trzeciej krainy, w której toczy się gra, mimo, że wydaje się atrakcyjnym pomysłem oraz dużo silniejszych wrogów wydłuża w prawdzie grę, ale nie czyni jej atrakcyjniejszą. Po prostu wymaga większej ilości formalności niezbędnych do jej ukończenia. Podobnie wymóg zdobycia dwóch, niezbędnych do ukończenia gry artefaktów (Tarczy Tolimana i Magicznego Miecza) zamiast jednego (Talizmanu) okazuje się tylko spowalniać rozgrywkę.

Z drugiej strony: wychowałem się na tej grze i mimo kilku mankamentów nie potrafię jej krytykować.

Magiczny miecz również otrzymał liczne dodatki, przy czym Gród i Labirynt Magów były kalkami plansz do Magii i Miecza, natomiast Jaskinia była po prostu lekko poprawioną wersją wcześniejszego dodatku do tej samej gry, z którego usunięto największe przegięcia. Podobnie Magia była dodatkiem zawierającym nowe karty, opartym na Smokach, przy czym (co uważam za zaletę) nie tak monotematycznym.

Jedynym tak naprawdę nowym dodatkiem była Krypta Upiorów. Stanowiła dodatkową planszę do której dostawaliśmy się z ostatniej, trzeciej krainy. Była interesującą planszą pełną wyzwań oraz ciekawych zasad. Najbardziej innowacyjne były postacie krążących po niej upiorów, które poruszały się z pola na pole stanowiąc ciągłe zagrożenie dla graczy. Wadą planszy był natomiast fakt, że nagrodą za jej ukończenie (zostanie jednym z rycerzy bogów), mimo że trudna do zdobycia była umiarkowanie satysfakcjonująca.

Magiczny Miecz: Drugie Wydanie

Pod koniec lat 90-tych zaczęła kończyć się koniunktura dla gier planszowych: z jednej strony niedzielni gracze coraz chętniej grali na komputerach, z drugiej: hardkorowcy otrzymali wybór między bardzo dynamicznie rozwijającą się podówczas sceną gier komputerowych i sieciowych z jednej strona, a grami fabularnymi z drugiej. Ogólnie rzecz biorąc okres 1995-2005 był chyba najgorszą epoką w historii planszówek.

By ratować słabnącą sprzedaż wydawca Magicznego Miecza, postanowił wypuścić wydanie gry, które spodobałoby się miłośnikom gier komputerowych. Kierując się charakterystycznym dla lat 90-tych niezrozumieniem środowiska uznano, że największą zaletą gry będzie to, co w oczach komputerowców stanowiło największą wadę ich gier: grafika. Zmieniono więc tą na komputerową.

Atak kartonowych pudeł ala wczesny Photoshop wystarczył by spowodować rynkową klęskę gry nawet bez niekorzystnych zmian w mechanice, jak zmniejszenie ilości występujących w nich postaci.

Wielka smuta i Talisman: Magia i Miecz

Tym sposobem kariera Magii i Miecz w Polsce zakończyła się zdawało się definitywnie. Na szczęście jednak za kilka lat na zachodzie gry planszowe miały odzyskać popularność, a następnie trafić z powrotem do Polski. Korzystając z powracającej koniunktury Fantasy Flight Games w roku 2007 wydało remake gry.

Pod mądrym kierownictwem tytuł rozkwitł, po dziś dzień sprzedając się wyśmienicie i każdego roku otrzymując nowe dodatki.

To jednak historia na zupełnie inny wpis.